Płonące Kresy 1939. Wilno, Grodno, Kodziowce - Czesław Grzelak

Wojny o Kresy Wschodnie lat 1918-1920 stanowiły wydarzenie ogromnej wagi dla losów odrodzonej Polski. Angażowały wielomilionowe rzesze Polaków, ich bezpośrednich uczestników. Miały wielki wpływ na politykę II Rzeczypospolitej w całym dwudziestoleciu międzywojennym. Mimo to nie doczekały się one, jak dotąd, literatury historycznej na miarę ich znaczenia. Brak jest w polskiej historiografii monograficznego opracowania tego tematu. Ukazują się prace obejmujące każdą z tych wojen z osobna. Tymczasem miały one wiele cech wspólnych, których łącznikiem było militarne wywalczenie prawa Polaków do włączenia w skład II Rzeczypospolitej Kresów Wschodnich. Monografia ta ma za zadanie wypełnić tę lukę.

Epopeja opowiada o przełomowym okresie historii Polski kresowej w bardzo szczególnym jej miejscu – na Wołyniu, o tym, jak Polska przestała tam istnieć i w jak niezwykle dramatycznych okolicznościach. 

Historia Rzezi Wołyńskiej - zbrodni ludobójstwa, dokonanej przez nacjonalistów ukraińskich na Polakach z Województwa Wołyńskiego II RP, podczas okupacji terenów II Rzeczypospolitej przez III Rzeszę, w okresie od lutego 1943 do lutego 1944. Historycy szacują, ze zginęło wtedy ok. 70 tys. Polaków, a kolejne 60 tys. Polaków zamordowali ukraińscy nacjonaliści na terenie Małopolski Wschodniej. Apogeum ludobójstwa przypadło na 11 lipca 1943 roku. Na uśpione niedzielnym odpoczynkiem w pierwszych dniach żniw polskie wsie i chutory, na wiernych zgromadzonych w katolickich świątyniach spadły pociski, granaty, butelki z zapalona benzyna, ostrza wideł, kos, noży, siekier i pogrzebaczy. Nie było obrońców, bowiem w wielu miejscowościach pozostały w większości kobiety i dzieci...

Biografia jednego z najwybitniejszych dowódców partyzantki AK na Kresach Północno-Wschodnich, absolwenta seminarium nauczycielskiego w Szczuczynie Nowogródzkim, oficera służby stałej Wojska Polskiego. Jeszcze za życia stał się postacią legendarną i taką pozostaje do dzisiaj - nie tylko dla stale zmniejszającego się grona Kresowiaków z Ziem Utraconych.

"Krajobrazy nieistniejących wsi" autorstwa Stanisława Kłosa to pasjonująca opowieść o ludnych niegdyś siołach, unicestwionych wskutek tragicznych powojennych wydarzeń na południowo-wschodnich rubieżach Polski. Po wielu z nich pozostały tylko nazwy na mapach, inne przetrwały zaledwie jako reliktowe osady.

Przekazujemy czytelnikom popularne opracowanie opisujące jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w dziejach Polski. Książka oparta jest na obszernej monografii Czesława Grzelaka i Henryka Stańczyka p.t. Kampania polska 1939. Początek II wojny światowej. Ma ona w sposób przystępny umożliwić poznanie tych tragicznych dni, kiedy Polska zaatakowana przez hitlerowskie Niemcy i komunistyczny Związek Sowiecki podjęła nierówną walkę z największymi potęgami militarnymi ówczesnej Europy. 

Wkroczenie Armii Czerwonej we wrześniu 1939 roku na polskie Kresy Wschodnie miało szczególne dramatyczny przebieg. Po dzień dzisiejszy budzi ono wiele emocji w społeczeństwie polskim. W połowie września 1939 roku sytuacja militarna Polski była już zła. Dalsze prowadzenie wojny i jej pozytywny wynik zależał przynajmniej od dwóch elementów: ofensywy Sprzymierzonych za Zachodzie, możliwości zorganizowania dłuższego oporu na tzw. przedmościu rumuńskim. Inwazja ze wschodu zniweczyła wszelkie nadzieje.

Autor przedstawił pełną wyrzeczeń walkę o wolność Polski partyzantów AK na Wileńszczyźnie w czasie okupacji niemieckiej. Polska została zdradzona przez zachodnich aliantów. Po wyzwoleniu Wilna przez Armię Czerwoną i Armię Krajową, partyzanci AK zostali podstępnie aresztowani i zesłani na Sybir. Wątek miłosny głównego bohatera jest ukazany na tle tragicznych wydarzeń wojennych.

Pamiętnik wileński jest pamiętnikiem wyjątkowym. Został napisany przez grono wybitnych autorów – znawców tematu, m.in. Czesława Miłosza, Stanisława Cata-Mackiewicza, Stanisława Swianiewicza. Składają się nań wspomnienia, szkice literackie, przyczynki historyczne i etnograficzne dotyczące byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, ze szczególnym uwzględnieniem jego stolicy – Wilna.

Dlaczego warto sięgnąć po tę książkę?
Autorzy starali się skupić na najważniejszych wydarzeniach z historii Wilna, tematach zupełnie nieznanych, bądź zapomnianych. Jednocześnie obdarzyli swoją publikację bogatym wachlarzem ilustracji: fotografii, dokumentów, reprodukcji malarstwa i grafik. Jest to zatem pierwsze tak szerokie ujęcie dziejów Wilna zawarte w formie gawędy, dalekie od sztampy trudnych do przyjęcia opracowań naukowych pisanych ex cathedra.

Białoruś podczas okupacji niemieckiej w latach 1941-1944 stała się polem trzyletniej konfrontacji kilku racji państwowych i narodowych. Wszystkie walczące strony na miarę swoich możliwości zmuszały miejscową ludność do posłuszeństwa za pomocą terroru i przemocy. Grabież mienia należącego do mieszkańców stała się zjawiskiem powszechnym. Najwięcej ofiar przyniosło starcie dwóch totalitaryzmów – komunistycznego i faszystowskiego, z których każdy miał zwolenników wśród miejscowej ludności. Setki tysięcy ludzi było powiązanych z niemieckim systemem władzy okupacyjnej lub podziemiem sowieckim.  Na froncie wojny domowej na Białorusi ginęło znacznie więcej ludzi niż podczas trwającej tu zbrojnej konfrontacji niemiecko-sowieckiej. Konfliktowi sowiecko-niemieckiemu towarzyszyły sprzeczności interesów polityków reprezentujących narodowe racje stanu - białoruskie, polskie, ukraińskie, rosyjskie, których konsekwencją były tysiące kolejnych ofiar...

Dawną Nowogródczyznę zamieszkiwała zróżnicowana narodowościowo ludność. Żyli tam nie tylko Polacy (53,9% ogółu ludności). Książka opisuje ciekawe epizody, obrazujące niezwykłe dzieje polskiej większości żyjącej wśród Białorusinów, Żydów i Tatarów. Polaków odnajdujemy nie tylko nad Niemnem, ale także nad Berezyną, Serweczą, Szczarą, Mołczadzią, Jatranką czy niewielką Wiedźmą...

Nowojelnia, to niewielki kurort położony w pobliżu Nowogródka, na szlaku drogowym: Baranowicze-Lida, „mała Ojczyzna”, do której Autor powraca w swych wspomnieniach z dzieciństwa.

W tomie XIII autor wyprawia się po raz pierwszy na Kresy Północno-Wschodnie na Grodzieńszczyznę. Przedstawia dzieje Grodna, poświęcając sporo uwagi królom, Stefanowi Batoremu i Stanisławowi Augustowi Poniatowskiemu, oraz wielkorządcom Antoniemu Tyzenhauzowi czy rodzinie O'Brienów de Lacych. Przywołuje też wybitnych twórców, którzy bądź urodzili się w Grodnie lub okolicy lub też przez jakiś czas tam przemieszkiwali, jak choćby Eliza Orzeszkowa, Władysław Syrokomla, Zofia Nałkowska, Nadzieja Drucka, Lejb Najdus czy Wiktor Woroszylski.
Tom ten zawiera również historię okolicznych miejscowości: Wołczyna, Czyżewicz, Janowa Podlaskiego (z biografią Wacława Kowalskiego aktora, słynnego Pawlaka z Samych swoich, w filmie polskim modelowego Kresowiaka). Autor przywołuje też historię Starych Wasiliszek wsi rodzinnej wybitnego polskiego pieśniarza, kompozytora i poety Czesława Niemena-Wydrzyckiego. Jest też historia Żołudka jednego z gniazd rodowych arystokratycznej rodziny książąt Światopełków-Czetwertyńskich oraz dramat ich życia w PRL-u, oraz Mostów, których historia związana jest ściśle z dziejami polskiego lotnictwa.
Stanisław Nicieja zamyka tom historią Druskiennik najsłynniejszego polskiego kurortu w północno-wschodniej Polsce, ulubionego miejsca pobytu marszałka Polski Józefa Piłsudskiego. Przypomina też historię jego związku z Eugenią Lewicką druskiennicką lekarką, wokół którego narosło wiele domysłów i plotek.

Przez 45 lat komunizmu w Polsce bagatelizowano zbrodnie Ukraińców popełnione na narodzie polskim, ponieważ Polska była terytorium niesuwerennym, a jej polityka była podporządkowana Moskwie. W Polsce stosowano wówczas cenzurę, ograniczono swobodę wypowiedzi w mediach, dopuszczając się jednocześnie manipulacji.

Zacierano także prawdę o ludobójstwie Polaków przez Ukraińców. Niestety, w niepodległej Polsce wcale nie jest lepiej. Obowiązkiem Kresowian jest przeto dzisiaj ocalić od zapomnienia obraz tej ziemi oraz przekazać młodemu pokoleniu prawdę o historii Kresów. Zacznijmy głośno na cały świat pisać i mówić o zbrodni Ukraińców w czasie ostatniej wojny i po jej zakończeniu.

Prezentowana książka to album-kompendium wiedzy na temat Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej. Opisano w niej burzliwe dzieje od założenia Grodów Czerwieńskich po zagładę polskich terytoriów. Oprócz frapującej historii przedstawiono także fascynujące życie codzienne ludzi z pogranicza, które odeszło już w zapomnienie. Archiwalne i kolorowe fotografie to niebywały atut publikacji.

W utrwalaniu i popularyzowaniu pamięci o dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej centralną rolę odgrywają fotografie archiwalne, bez których poznawanie tej części polskiego dziedzictwa kulturowego byłoby praktycznie niemożliwe. Fototeka Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego przechowuje ponad dwa tysiące odbitek, ukazujących dzieła sztuki z tamtych terenów. Książka prezentuje najcenniejszy fragment tego zasobu: osiemdziesiąt fotografii powstałych w XIX wieku, mogących zatem uchodzić za „inkunabuły" polskiej fotografii dokumentacyjnej.

Służba 13. pułku ułanów wileńskich Życie towarzyskie kadry oficerskiej Czas wolny, sport i zabawa Kampania wrześniowa Powojenne losy Autor, oficer służący w 13. pułku ułanów wileńskich, opisuje służbę w kawalerii jako wielką przygodę realizowaną z profesjonalizmem, pasją i humorem. Wśród poruszanych tematów znajdują się życie towarzyskie kadry oficerskiej, stosunki międzyludzkie i czas wolny spędzany w Wilnie, gdzie „rozrywek było moc, było w czym wybierać i przed kim błyszczeć”.

Polskę z Ukrainą łączą ponad tysiącletnia historia, wojny i wielkie miłości, radości i dramaty, braterstwa broni i przelana krew. A tymczasem? Jesteśmy sąsiadami, żyjemy tak blisko siebie, a prawie nic o sobie nie wiemy. Każdy kraj obiera swój kierunek, Polska na Zachód, Ukraina na rozdrożu. Czy drogi te mają szansę się spotkać?