Peczara. Dziennik 1914-1919 + Moje wspomnienia - Janina Zofia Potocka, Barbara Potocka

Edward Woyniłłowicz, któremu poświęcona jest książka, był działaczem społecznym, fundatorem kościoła pw. Świętych Symeona i Heleny w Mińsku, właścicielem pałacu w Sawiczach i rozległych dóbr ziemskich. O jego działalności społecznej, ale przede wszystkim o życiu prywatnym barwnie i szczegółowo opowiada dziennikarka Gizela Chmielewska. Autorka zamieszcza wiele fotografii i innych materiałów dotyczących rodu Woyniłłowiczów, a także cytuje niepublikowane dotąd rękopisy.

Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego to książka uznana przez krytyków za wyjątkową. Józef Mackiewicz określił ją jako "swego rodzaju epos". Jej tematem bowiem "nie jest historia, stanowiąca zaledwie tło nie są przeżycia jednej osoby, a dzieje wielu osób nie chodzi w niej też o przyczynkowe poznanie pewnych znakomitości. Chodzi raczej o przyczynek do odtworzenia pewnej prawdy zarówno w geografii, psychologii i czasie, czyli o to, czego w gruncie rzeczy szukamy w każdej dobrej książce". Można szukać w niej także pamiętnika z okresu dojrzewania i historii miłosnej, odwołań do "żywego" Pana Tadeusza i powinowactw z gawędą szlachecką, a szczególnie z Pamiątkami Soplicy. Z czułością i humorem Pawlikowski dokumentuje czasy, obyczaje i ludzi, jest prawdziwym "Kitowiczem Mińszczyzny", a "możliwy tu i ówdzie brak podobieństwa do prawdziwych osób jest czysto przypadkowy".

Dwutomowa praca profesor Anny Pawełczyńskiej wprowadza czytelnika w nieistniejący już świat XIX-wiecznych polskich dworów i dworków niegdyś rozsianych na dalekich wschodnich rubieżach - Podola, Wołynia i Ukrainy (część "Testament Prababki").
Ich właściciele to zamożne ziemiaństwo, których obyczaje i zasoby różniły się znacznie od stylu życia i bogactwa lepiej dziś znanej arystokracji. Źródło ich fortuny - parowioskowe majątki - pozwalały na dbałość o piękno rodzimego gniazda. Służyły również szeroko pojętej społeczności lokalnej - jako ośrodek gospodarczy i kulturowy. Świat bowiem ukazany oczom czytelnika to świat budowany przez kulturę polską, zawierający jednak elementy kultury ukraińskiej widocznej w obyczajowości, w nazewnictwie czy fragmentach pieśni.

Nieistniejące od tak wielu lat, wciąż są obecne w rozmowach i sporach. Rodzą tęsknotę i sprawiają, że chce się je odwiedzić, choć nie ma ich na żadnej współczesnej mapie. Mają magiczną moc jednoczenia: sprawiają, że nieznani sobie ludzie stają się nagle bliscy, gdy odnajdą wspólne - kresowe - korzenie. Mają też potęgę budzenia demonów przeszłości. Żyją.

Książka Przez góry, doliny... jest spojrzeniem wstecz i próbą pokazania, jak zawiłe bywają losy polskich ziemian, którzy swego czasu zmuszeni byli opuścić rodzinne domy, a często i kraj. Udowadnia, że mają oni w sobie niezwykłą siłę, pozwalającą im wytrwać we własnych tradycjach i przekonaniach nawet na najdalszych krańcach ziemi, potrafią przyjaźnić się i kochać, szukać szczęścia, pracować i wychowywać dzieci – po prostu żyć pełnią życia. Te wspomnienia to prawdziwa panorama życia przedstawicieli znanych polskich rodów zarówno w czasach spokoju, jak i podczas trudnych lat wojny i emigracji, opatrzona niepublikowanymi wcześniej fotografiami.

Nigdy nie rodzi się byle kto... to autentyczna, pasjonująca historia rodziny, która przeżyła wszystkie dramaty XX wieku. Akcja rozgrywa się na czterech kontynentach i odzwierciedla dzieje tysięcy Polaków, którzy przeszli podobną drogę, nie stali się ofiarami, zachowali swoją godność. Książka chwyta za serce i czyta się ją jak fascynującą powieść. Autorka przemierza ponad 150 tys. km po to, by zebrać materiał i spotkać bohaterów. Od pełnego miłości domu na Kresach u schyłku XIX wieku, przez paryskie salony lat 30., międzywojenny Poznań i syberyjskie łagry - po samotny pokoik w domu opieki w Kanadzie czy Australię 1994 - całe życie przegląda się w pisarstwie Maliny Stahre-Godyckiej.

Tym razem Arkady Fiedler zaprasza nas w podróż do krainy swojego dzieciństwa i młodości. Wędrujemy po terenach położonych nad Wartą, spędzamy czas wśród rogalińskich dębów, uczestniczymy w polowaniach i wyprawach na ryby, jesteśmy świadkami snucia marzeń o egzotycznych eskapadach. Książka jest hołdem złożonym rodzicom autora, zwłaszcza ojcu, który nauczył Arkadego kochać świat, ludzi, zwierzęta i rośliny. Wspólnie przeżyte chwile ukształtowały osobowość młodego Fiedlera – dzięki ojcu został pisarzem-podróżnikiem.

Niewątpliwie podróże do Polski ukształtowały Jarosława Iwaszkiewicza, urodzonego i wychowanego w klimacie kultury zarówno polskiej, jak ukraińskiej i rosyjskiej.
Podróże do Polski to opisy wypraw zarówno do pięknych miast - Warszawy, Poznania, Krakowa, Sandomierza, Lublina, jak i na prowincje - miejsc nacechowanych przeszłością i wspomnieniami. Całość przeplata się z elementami autobiografii i refleksjami natury historycznej, kulturalnej i estetycznej. 
Publikacja ta, okraszona wspaniałymi zdjęciami, stanowi wyjątkowy obraz Polski z punktu widzenia jednego z najważniejszych twórców literatury polskiej XX wieku.

Książka napisana jest w dość nietypowej konwencji pamiętnika z dużą ilością materiału faktograficznego zbliżającą ją do pozycji z gatunku literatury faktu. Przedmiotem książki są barwne losy rodziny, której przodkowie dobrze zasłużyli się w XIX wieku dla Poznania, a ich następcy kontynuowali pożyteczną działalność dla kraju w XX wieku.

Wspomnienia Kazimierza Fudakowskiego, właściciela majątku Krasnobród, przynoszą barwny obraz życia społecznego i politycznego na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym. Ich wyjątkowość wynika z pozycji autora w środowisku ziemiańskim, jego pracy w organizacjach rolniczych, a wreszcie roli w Lidze Narodowej i Stronnictwie Demokratyczno-Narodowym. To zaangażowanie pozwoliło Fudakowskiemu stworzyć intrygujący opis sanacji i endecji, widzianych z bliska, przez pryzmat własnych wyrazistych poglądów. Niewątpliwym walorem jego wspomnień są sugestywne charakterystyki znanych działaczy ziemiańskich i polityków, m.in. Romana Dmowskiego i Wincentego Witosa.

Kolorowi ludzie to cykl kilku wspomnień z barwnego życia znanego artysty, ale nie są to wspomnienia zwyczajne, ponieważ osoby i miejsca widziane są okiem wprawnego rysownika i bystrego karykaturzysty. Roi się od charakterystycznych dla dwudziestolecia międzywojennego postaci, tłoczno tu od sławnych paryskich malarzy i rzeźbiarzy, zajrzeli na chwilę skamandryci, słychać zaraźliwy śmiech Lechonia, Witkowski na długiej, kolorowej wstążce przyprowadził indyczkę, a Banaszkiewicz zabłądził w londyńskiej mgle. Jest stary generał, Marcysia, Paderewski i pani Wetmore, która z pasją gwiżdżeBolero. Krótka wizyta we Lwowie i w Krakowie, podróż do Szwajcarii i promem przez kanał La Manche, i jeszcze rzut oka na żołnierską codzienność. A wszystko to opatrzone dodatkowym „komentarzem” – ilustracjami autora.

W niniejszej książce oprócz dziejów rodziny Piorun-Sobieszczańskich, przedstawiono również skrócone zarysy dziejów rodzin skoligaconych z Sobieszczańskimi, a więc rodzin dziadków Autora: Świdzińskich, Łobaczewskich i Janiszewskich.

Niezwykle zaradna, pracowita kobieta. Jako 17-latka, po śmierci ojca przejęła bardzo zadłużone 1500 hektarowe gospodarstwo i wyprowadziła je z długów. Budowała kościoły i pomniki, zakładała polskie szkoły, prowadziła organizację wspomagającą ziemian na Polesiu. Była nie tylko pisarką, ale także ogrodniczką, pszczelarką, zarządczynią, wyrabiała sama meble. Przez całe życie głęboko wierząca i oddana pracy społecznej. Niezwykła patriotka, określana "strażniczką kresowych stanic". Powieść opisuje jej życie. Zawiera też unikatowe, archiwalne zdjęcia dokumentujące życie na Polesiu autorstwa Józefa Szymańczyka.

„(…) namówiony przez młodzież, postanowiłem uzupełnić wrażenia z wycieczki rodzinnej opisem dnia codziennego w dworze w Bołszowcach w ostatnich latach przedwojennych. Przekazanie tych wspomnień młodszym pokoleniom jest o tyle ważne, że czasy te nigdy już nie powrócą zważywszy radykalną zmianę układów politycznych i społecznych, wiedza zaś o życiu i dokonaniach własnych przodków jest podstawą tożsamości każdej rodziny. Uzupełniłem to wszystko cofając się w przeszłość by dać choćby krótki obraz historii rodziny oraz wybiegając w przyszłość po to, aby czytelnik zdał sobie sprawę jaki los spotkał opisane tu osoby i majątki”. 

Wspomnienia prof. Mycielskiego sa niezwykłym spojrzeniem wstecz na przeżyte wydarzenia, napotkane osoby i dobrze poznane miejsca. Niezwykłym, bo dokonywanym kolejno oczami dziecka, następnie młodzieńca, człowieka dorosłego i profesora, a jednocześnie pełnym anegdot i humoru. Niezwykłym, bo dotyczącym czasów ciekawych i burzliwych, a minionych bezpowrotnie. I wreszcie niezwykłym, bo opisującym losy przedstawicieli warstwy społecznej, odchodzącej już w przeszłość – ich rodzin, domostw, pracy i odpoczynku. A autor, jak sam to podkreśla, stara się przekazać czytelnikom najczystszą prawdę. 

W książce tej możemy przyjrzeć się życiu córki romantycznego poety Zygmunta Krasińskiego. Kobiety, obdarzonej dużą inteligencją, artystycznymi talentami, ale także niełatwym charakterem. Wraz z bohaterką przemierzamy Europę podczas jej licznych podróży, poznajemy kulisy planowanego w tajemnicy królewskiego mariażu, bywamy na balach, odwiedzamy siedziby polskiej arystokracji. Autorka sięgnęła nie tylko do listów i pamiętników z epoki, XIX-wiecznej prasy, ale przede wszystkim do materiałów archiwalnych. Stare, pokryte patyną czasu dokumenty odkryły dawny świat: pełen szczęścia, zabaw, ale także rozterek i tragedii. Świat, który przeminął…

Stefan Mrus jest kronikarzem rodzinnych przekazów, które spisuje w sposób tak subtelny [...], z taką wrażliwością szczegółu i sugestywnością, że kilka spośród opisanych w książce scen [...] chciałoby się włączyć do historii własnej rodziny i podawać jako prawdziwe opowieści przodków.

Tak niezwykłych świadectw epoki powstało bardzo niewiele. Pochodzące z drugiej połowy XVIII w. pamiętniki Apolonii Heleny Massalskiej są pierwszymi znanymi zapiskami z pobytu na pensji dla dziewcząt. Stanowią interesującą lekturę nie tylko dla badaczy okresu nowożytnego, ale dla wszystkich, których ciekawi życie codzienne kobiet w tamtych czasach.

Książka z gatunku tzw. „autentyków”. Oryginalny pamiętnik polskiego szlachcica kresowego Mieczysława Jałowieckiego (1876-1963), wysokiego urzędnika w Ministerstwie Rolnictwa w Petersburgu, pierwszego przedstawiciela rządu polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1919-1921. Barwna, po sarmacku subiektywna wizja świata, jego realiów i obyczajowości, osobisty komentarz do wydarzeń historycznych. Niemało miejsca w rozważaniach autora zajmują sprawy polskie: narodowa tożsamość, kwestia niepodległości, historia i tradycja. 

Książka Heleny von Mauberg, wnuczki Seweryna Czetwertyńskiego, ukazuje korzenie Seweryna Czetwertyńskiego i drzewo genealogiczne jego arystokratycznych przodków.

Jest pełna uroku i wdzięku minionych lat. Niesie również przesłanie towarzyszące autorce od początku podjętej przez nią pracy – przypomina postać Seweryna Czetwertyńskiego, ratując od zapomnienia jego trudne, szczególnie wojenne, losy. Seweryn Czetwertyński za swoją postawę w czasie okupacji zapłacił najwyższą cenę.

Pamiętnik wileński jest pamiętnikiem wyjątkowym. Został napisany przez grono wybitnych autorów – znawców tematu, m.in. Czesława Miłosza, Stanisława Cata-Mackiewicza, Stanisława Swianiewicza. Składają się nań wspomnienia, szkice literackie, przyczynki historyczne i etnograficzne dotyczące byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, ze szczególnym uwzględnieniem jego stolicy – Wilna.

Wspomnienia bolesne Zofii z hr. Zamoyskich Tadeuszowej hr. Grocholskiej (1866–1957) to opis dramatycznych przeżyć z lat 1917–1919, ściśle powiązanych z wydarzeniami historycznymi, które wówczas miały miejsce, m.in. z rewolucją bolszewicką i próbami utworzenia niezależnego państwa ukraińskiego. To za ich sprawą dom autorki w Strzyżawce koło Winnicy splądrowano i spalono, a członków rodziny Grocholskich prześladowano, aresztowano i wielokrotnie grożono im śmiercią. Przez dwa lata cała rodzina żyła w nieustannym napięciu, pośród ciągłych rewizji terroru. Wreszcie w 1919 roku Grocholscy na zawsze opuścili Ukrainę, po dwustu latach obecności na tych ziemiach.

Nil conscire sibi (Niczego sobie nie wyrzucać), to dewiza rodowa tej rodziny herbu Nałęcz, wywodzącej swą filiację udokumentowaną od 1386 roku. W książce tej nie chodzi o genealogię. Ona wynika z samego biologicznego rozwoju rodziny. Chodzi o ukazanie ludzi, którzy na przestrzeni wielu wieków, wśród zmiennych, niejednokrotnie ciężkich doświadczeń życia naszego narodu, czynili wiele, by pozostać wierni wobec wiary katolickiej i swej ojczyzny Polski. Walczyli dzielnie pracą na roli, sprawując urzędy, później zbrojnie, słowem, piórem i modlitwą.

Był taki czas, kiedy tysiące Polaków z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w wyniku wojny i rewolucyjnej pożogi, utraciło swoje rodzinne domy. Tłumy kresowych uchodźców ruszyły wówczas m.in. do Warszawy, Krakowa, Poznania. A gdy tam zabrakło miejsca – także do Bydgoszczy. Od lipca 1920 r. bydgoskie domy, w których wcześniej królowało głównie twarde niemieckie słowo, zaczęła wypełniać śpiewna kresowa mowa. Razem z byłymi właścicielami pięknych pałaców, okazałych kamienic i skromnych chat trafiły tu cudem ocalone pamiątki, m.in. z Kijowa, Mińska, Sławuty, Humania, Witebska. I właśnie o tym czasie opowiada książka Gizeli Chmielewskiej pt. Gniazdo zastępcze.

Pawlikowski umieścił w centrum opowieści osoby z kręgu rodzinnego należące do kilku generacji, stworzył portrety miejsc – dworów, domów, mieszkań w miastach – i opisał, tak ważne w utworze pamiętnikarskim, relacje międzyludzkie, uchwycił obyczajową aurę, odniósł się do poglądów, przeświadczeń, pasji i powinności tworzących tradycje rodu, zarysował tło wielkiej historii, skradającej się, osaczającej, niweczącej budowany przez pokolenia ład. Meandryczny, przeplatany dygresjami opis zdarzeń porządkowany wedle rytmu upływających lat, zderzony zostaje z historią krystalizowania się osobowości opowiadającego, przechodzenia od odbioru świata przez dziecko do młodzieńczych, a później dorosłych wtajemniczeń.

Róża z Potockich Raczyńska (1849-1937) jako działaczka społeczna i kulturalna, ale przede wszystkim osoba obdarzona nadzwyczajnym zmysłem politycznym, cieszyła się ogromnym autorytetem. Swe koncepcje niepodległościowe kształtowała w rozmowach z Romanem Dmowskim, Władysławem Studnickim oraz Józefem Piłsudskim. Chrześnica gen. Józefa Chłopickiego, w pierwszym małżeństwie Władysławowa Krasińska, synowa Zygmunta Krasińskiego, znała i przyjaźniła się z niemal wszystkimi wielkimi artystami i myślicielami jej czasów.

Stanisław Mackiewicz pisał o niej:

„Gdyby p. Róża Raczyńska żyła w XVII, w XVIII wieku, zapewne by inspirowała jakieś potężne stronnictwo w tej Rzeczypospolitej, wpływałaby na elekcje, na wojny, rozdawnictwo buław i pieczęci. Gdyby przyszła na świat o 50 lat później, już w epoce równouprawnienia kobiet i w warunkach innych niż w Polsce, zapewne kierowałaby frakcją w parlamencie, zapewne doszłaby do władzy. Oto z obowiązku dziennikarskiego stykam się z wielu ludźmi wybitnymi, znanymi i znakomitymi. I muszę powiedzieć, że była to jedna z największych, o ile nie największa, inteligencja, jakie w życiu spotkałem”.

Józef Lucjan Burczak-Abramowicz snuje w swej książce opowieści rodzinne i osobiste, bazując na pamięci maleńkiego dziecka, nastolatka, a potem dorastającego młodzieńca. Czytelnik znajdzie co prawda radosne wspomnienie kraju lat dziecinnych w wileńskim mieszkaniu przy ul. Orzeszkowej, w tym drobne okruchy, jak fascynację defiladą, pokazy na lotnisku itp., ale szybko cieniem na życiu małego Józia kładą się doświadczenia wojny 1939-1945 i ton narracji się zmienia. Nieustanna wojenna tułaczka, podczas której dla maleńkiego chłopca fascynujący staje się kontakt z przyrodą tamtych ziem, następnie wysiedlenie na tereny rdzennej Polski, próby ułożenia nowego życia na Ziemiach Odzyskanych u krewnych, edukacja w warunkach stalinowskiego reżimu, doświadczenia służby wojskowej i stałe powroty do Nałęczowa, gdzie w willi Regina, w centrum miasta, osiadła kresowa rodzina Rulikowskich spokrewniona blisko z Abramowiczami i gdzie po latach zamieszkał ze swoją żoną Wandą autor współczesnych nam bardziej wspomnień.

W 1933 roku młoda Amerykanka przyjeżdża do Polski jako żona księcia Pawła Sapiehy. Trafia do egzotycznego świata polskiej arystokracji, w którym nowojorskie wychowanie musi skonfrontować z zastaną tu rzeczywistością. Z tej perspektywy spogląda na stosunki społeczne panujące w II Rzeczpospolitej, poznaje ówczesną elitę, obserwuje nadchodzącą wojnę oraz upadek państwa. Z wrodzonym talentem pisarskim, niepozbawionym ostrza krytyki, odmalowuje fascynujący obraz epoki. Po wybuchu wojny wraca do Stanów Zjednoczonych, gdzie zostaje cenioną postacią życia literackiego.

Przedstawiona publikacja to lektura dla czytelnika, który skądinąd znając dzieje polityczne Polski, odnajdzie tu zapis emocji, marzeń, nadziei, radości i smutków dziesiątków barwnych postaci z krwi i kości, których wielowątkowe losy wpisane są w kontekst ledwo co zarysowanych wydarzeń wielkiej historii.

Wojna o wszystko to prawdziwa historyczna epopeja odsłaniająca ważny etap w odbudowywaniu polskiej państwowości, którą zakłócił konflikt z komunistami. Na tle militarnych i politycznych zmagań nakreślono zbiorowy portret Polaków, którzy bez wahania poszli za swoim przywódcą Józefem Piłsudskim. Opisom działań wojennych towarzyszą relacje z codziennego żołnierskiego życia oraz informacje o stosunku społeczeństwa polskiego do całej kampanii. Nie pominięto również naszych sojuszników w tych zmaganiach, czyli - Ukraińców, Białorusinów, Rosjan, Amerykanów i Francuzów. Poruszono również kontrowersyjne tematy jak np. obozy dla jeńców sowieckich.

Włodzimierz Lewandowski, powstaniec wielkopolski, publicysta i historyk, to jeden z najwybitniejszych znawców dziejów powstania wielkopolskiego. Jak sam pisze, na ten fragment historii należy spoglądać szerzej i, zamiast o powstaniu wielkopolskim, należy pisać o udziale Wielkopolski w odbudowie Rzeczypospolitej w latach 1918 i 1919. Jego praca jest pierwszą próbą syntetycznego ujęcia udziału Wielkopolski w tym procesie.

W pracy obecnej wykorzystywałem dostępne mi źródła Biura Historycznego Sztabu Generalnego, Archiwum Wojskowego i oddziału archiwalnego Ministerstwa Spraw Zewnętrznych.

Starałem się przedstawić przebieg walk od kwietnia do lipca 1919 r. w Małopolsce i na Wołyniu w ramach wyższych jednostek, a jako pierwszy, traktujący historię tych wypadków, nawiązać treścią do wydanych już przez innych autorów pamiętników z czasów poprzedzających. Na uchylenia od tej kierowniczej myśli pozwoliłem sobie jedynie, przedstawiając szerzej niż należało stany liczebne armii polskiej od jej początku, a to dlatego, że zdawało mi się, że należy wobec braku źródeł w tym kierunku utrwalić te, które odnalazłem.

"Przechodząc przez zalane słońcem podwórko i pchając ciężkie drzwi nieświadomie zrobiłam pierwszy krok, który zaprowadził mnie do całkiem nowego życia w odległym kraju...". Irene Olive de Laborde, Angielka, w roku 1914 wyruszyła do carskiej Rosji, by pracować tam jako nauczycielka angielskiego. W roku 1923 przyjechała w tym samym celu do wolnej już Polski. Ale los zsyła niespodzianki - wyszła za mąż za polskiego ziemianina Lucjana Bochwica i zamieszkała w majątku Janowszczyzna na Kresach Rzeczpospolitej. Wspomnienia Angielki z lat 1923-1939 to niezwykła i poruszająca historia, świadectwo życia na polskich Kresach widziane oczami osoby "z zewnątrz", dla której Polska stała się drugą, ukochaną ojczyzną. Historia zakończona dramatyczną ucieczką 17 września 1939 roku przed wkraczającą do Polski Armią Czerwoną.

Elżbieta Stadnicka (z d. Lubomirska) żyła w trzech epokach: międzywojennej, wojennej i powojennej, a także w dwóch krajach: Polsce i we Francji. Jej pamiętnik doskonale ilustruje nastroje, życie codzienne oraz stosunki społeczne zarówno na ziemiach polskich, jak i na emigracji. Dzieje Polski w XX wieku pełne są historii nieopowiedzianych. Przez to wielu naszych bohaterów pozostaje nieznanych, a pamięć o nich umiera wraz ze śmiercią ostatnich świadków. Dlatego warto ocalić od zapomnienia tych naszych rodaków, którzy zwycięsko przeszli czas najtrudniejszej próby. Do takich osób z pewnością należy Elżbieta Lubomirska-Stadnicka, której życiorys mógłby posłużyć jako scenariusz wielu filmów fabularnych.

Książka ukazuje świat szlachetnie urodzonych dam, wielkich polityków, artystów, koniarzy i myśliwych dawnej Galicji – świat, który należy już do historii. Rozpadły się wielkie fortuny, poumierali ci, którzy je gromadzili i trwonili, minęła uroda ich żon i kochanek, padły rasowe ogiery sprowadzane z Arabii, charty i ogary, ale czar tamtej epoki nie zniknął – pozostaje na obrazach ówczesnych malarzy i na kartach tej książki.