Pamięć Gułagu - Zuzanna Bogumił

"Budujemy kanał" to satyra na system totalitarny panujący w ZSRR. Ukazuje ona przepaść dzielącą ideologię i propagandę od rzeczywistości, bawi absurdalnymi pomysłami na życie "po sowiecku", ale jednocześnie przestrzega przed prawdziwym obliczem totalitaryzmu. Przez badaczy literatury wymieniana jest tuż obok Zapisków oficera Armii Czerwonej Sergiusza Piaseckiego.

Książka opisuje ten zesłańczy świat z perspektywy dorastającego chłopaka który stara się zorganizować życie swoje i rodziny na miarę pojawiających się możliwości. Ważnym elementem tej historii jest przyjaźń z Kazachem który wprowadza autora w tajniki przetrwania w stepie. Praca przy koniach pozwala autorowi nawiązać przyjaźnie z koreańskimi współzesłańcami i dobrze wykorzystywać potrzeby i zaufanie kierownictwa kołchozu. To ciekawa wartka dynamiczna opowieść pozwalająca odczuć trudny ale i pełen wiary w ocalenie los zesłańców. Jednocześnie mówiąca o trwałych śladach Polaków na nieludzkiej ziemi.

Archipelag GUŁag - monumentalna praca słynnego pisarza i myśliciela Aleksandra Sołżenicyna, poświęcona więzienno-obozowej martyrologii narodu rosyjskiego i obywateli innych republik ZSRR i krajów, łączy w sobie elementy powieści, autobiografii, reportażu, wspomnień świadków i uczestników. Dzięki tej książce, opublikowanej w Paryżu w latach 1973-1975, świat poznał prawdę o łagrach i skrywanej przed opinią publiczną części historii ZSRR.

„Powstała z tego książka, która nie mając żadnych pretensji literackich, jest reportażem, jest czymś w rodzaju pamiętnika, jest dziennikarską impresją, starając się w sposób beznamiętny opisać etapy opadania pewnego Europejczyka na dno dna. A więc jest zeznaniem” – pisze autor, podsumowując swoją pracę nad "Książką o Kołymie". Zeznanie to czyni człowiek, który powrócił z łagru, gdzie walczył o życie nie tylko ze srogą naturą Północy, ale także z głodem, chorobami, niewolniczą pracą i okrucieństwem strażników oraz współwięźniów, który codziennie ocierał się o śmierć. Jako jeden z pierwszych literatów (jeszcze przed G. Herlingiem-Grudzińskim) podejmuje temat łagrowy, odkrywa prawdziwe oblicze Kołymy – miejsca, z którego się nie wraca. Jego świadectwo jest zaiste wstrząsające.

Książka stanowi porównawcze case study pamięci społecznej w miejscach, które na skutek wojennych i tużpowojennych czystek etnicznych, masowych przesiedleń i migracji doświadczyły niemal całkowitej wymiany ludności. Żółkiew – do 1939 roku wieloetniczne (zamieszkane przez Żydów, Polaków i Ukraińców) miasteczko w województwie lwowskim, należące do II Rzeczpospolitej – po wojnie weszła w skład Ukraińskiej SRR. Krzyż, przed wojną niemiecki Kreuz (Ostbahn), znalazł się po 1945 roku w granicach polskich „ziem odzyskanych”. Oba miasta nie tylko straciły większość swoich mieszkańców i znaczną część tkanki miejskiej, zostały również pozbawione dotychczasowej tożsamości i historii.

Kontynuacja bestsellerowej publikacji Kołyma. Polacy w sowieckich łagrach za którą autor, Sebastian Warlikowski, otrzymał nagrodę „Historycznej książki roku 2019“.