Oddajcie mi Świętego Mikołaja. Wspomnienia z dzieciństwa na Kresach Wschodnich w latach wojny - Wanda Kocięcka

Dziennik Leny Muchinej z czasów blokady - od 22 maja 1941 r. do 25 maja 1942 r. - odnaleziono niedawno w archiwum petersburskim. Jest to wstrząsające świadectwo cierpień i zagłady ludności cywilnej Leningradu, skazanej na powolną śmierć głodową. Szesnastoletnia  dziewczyna - wesoła uczennica, szukająca przyjaźni, zakochana w swym rówieśniku i  zastanawiająca się nad wyborem przyszłego zawodu - zmienia się  w przerażoną, usiłującą  jedynie przetrwać  istotę.

Przedstawione losy mojej rodziny nie są zmyślone. Są prawdziwe, zgodne z faktami spisanymi w notatkach prawie dzień po dniu. Ojca, matkę i trzech synów wywieziono na Sybir tylko dlatego, że byli Polakami. 

Dzięki notatkom, dzienniczkom spisywanym prawie dzień po dniu przez ojca, matkę i synów, można opisać historię tragizmu rodzin w nieludzkim ustroju komunistycznym i na nieludzkiej ziemi.

Wspomnienia Danuty Janiczakówny-Szyksznian - to wstrząsająca historia męczeństwa dziewiętnastoletniej Polki z Wilna, skazanej przez stalinowskie władze za udział w Armii Krajowej na niewyobrażalne represje. Przeżyła całą gehennę katorgi w sowieckich więzieniach i syberyjskim łagrze. Autorka pisze nie tylko o swojej tragedii, ale także opowiada o losach współtowarzyszek niedoli. Pisze o okrucieństwie oprawców, ale nie zapomina też o odruchach człowieczeństwa ze strony niektórych strażników. Pomimo dużego dystansu czasu, zadziwia doskonałą pamięcią szczegółów i faktów. Stworzyła jeszcze jeden cenny dokument historyczny, wzbogacający naszą wiedzę o represjach stalinowskich, jakie stosowano przeciwko ludności polskiej Wilna, Wileńszczyzny, jak i pozostałych ziem wschodnich, należących przed Drugą Wojną Światową do Polski.

Ta książka to niezwykła relacja z życia jednej rodziny spośród setek tysięcy Polaków deportowanych w głąb Rosji. Jest zapisem wspomnień Andrzeja Ciska ukazanych z perspektywy małego dziecka. Daje to przejmujący i autentyczny obraz, w którym rzeczy okrutne i pełne grozy oglądamy jako zwykłą codzienność, i to dopiero jest straszne. Książka uzupełniona jest o krótki opis losów Ojca, który przeżył jeszcze gehennę łagrów oraz koleje życia wielu spotkanych po drodze zesłańców, aż po czasy współczesne. To rzecz o ludziach rzadko spotykanego już formatu.

Fikołki na trzepaku to zbiór literackich pocztówek z dzieciństwa. Zapamiętane i "zatrzymane w kadrze pamięci" podwórko, szkoła, wakacje i życie rodzinne.
Ta pamięć jest utkana ze szczegółów - kolorów, kształtów, zapachów smaków, zdarzeń. W miarę możliwości widziana oczami, umysłem dziecka - spisywana bez komentarza mnie (autorki) dzisiejszej.
Jest tu klimat domu, zwykłej podstawówki na Kępie, przyjęcia u dziadków, zapach wsi białostockiej podczas żniw i zacisze bezpiecznego podwórka, kolorowe rajstopy...
Znaleźć tu można też muzykę z dawnych lat - nazwiska wykonawców, zespoły, aktorów i aktorek - czyli gwiazd ówczesnych.
Patchwork ze wspomnień, z naszych najmłodszych lat, jakże innych niż dzisiejsze dzieciństwo naszych dzieci i wnuków. 

Podczas porządkowania domu przeznaczonego na sprzedaż, położonego przy ulicy 2a Shirley Road na Chiswick, w zachodnim Londynie, na strychu - pośród gazet, papierów i kartonów - odnaleziono pakunek kilku zeszytów, grubszych i cieńszych. Jak się okazało, były to wspomnienia wojenne weterana II Korpusu gen. Andersa, Bronisława Goliszewskiego z Krzemieńca, zastępcy naczelnika tamtejszego Urzędu Skarbowego. Stanisław Wojnar i żona Stanisława z Bury (Lancashire), najbliższa rodzina zmarłych właścicieli posesji, nie potrafili wyjaśnić, w jaki sposób owe pamiętniki znalazły się w attyce domu pod wymienionym wyżej adresem.

Autorka szczegółowo opisuje wydarzenia z września 1939 roku w Puszczy Białowieskiej: wkroczenie i wycofanie się Niemców, a następnie wejście Sowietów i ich rządy. Dokładnie przedstawia wygnanie z domu, transport, pobyt i pracę na zesłaniu, a następnie tułaczkę po ZSRR zakończoną ewakuacją wraz z Armią Andersa z Krasnowodska do irańskiego miasta Pahlavi.

W książce znajdują się archiwalne fotografie z Kazachstanu, Syberii, Uzbekistanu, Iranu, Palestyny i Tengeru. Przedstawiają polskich zesłańców, ich pracę w kopalni złota lub podczas pozyskiwania drewna. Na wielu zdjęciach widzimy dzieci zesłańców, zarówno te, które zostały uratowane z zesłania, jak i te, którym nie udało się opuścić ZSRR. Autorka w swoich wspomnieniach poświęciła wiele miejsca dzieciom, wśród których było wiele sierot. Przez ukazanie ich postawy w obliczu wojny, głodu i terroru książka pozwoli uświadomić młodemu pokoleniu czytelników, jaką wartością jest życie w warunkach pokoju.

Książka przedstawia wspomnienia autora z pierwszych 26 lat jego życia ze streszczeniem kolejnych. Na naszkicowanym tle historycznym autor, urodzony w 1926 roku odmalowuje bardzo swoiste, przedwojenne życie rodziny ziemiańskiej na Kujawach. Dalej wspomina inwazje wojsk niemieckich, wywłaszczenie i wypędzenie z własnych majątków, wyjazd z kraju dzięki wpływowemu włoskiemu wujowi. Następują lata przeżyte we Francji, wówczas okupowanej przez Niemców oraz niebezpieczna ucieczka przez Pireneje do Hiszpanii, skąd do Gibraltaru, gdzie autor w wieku 17 lat, zapisuje się do wojska polskiego.

Książka ma charakter osobistych wspomnień związanych z rodziną Adrjańskich – babcią pisarza, matką, ojcem, kuzynem, znajomymi. Zdarzenia rozgrywają się na tle zapomnianego już krajobrazu: rzek, rozlewisk, bagien, błot, mokradeł, wiosek, przysiółków, rybackich kureni Polesia, wśród którego przewijają się ludzie tamtych okolic tworzący narodowościowo-wyznaniową mozaikę: Polacy, Rosjanie, Ukraińcy, Tatarzy.

Wspomnienia ziemian dotyczą społeczności nieistniejącej już od ponad pół wieku. To przydaje im szczególnej wartości. Tom wspomnień kresowych Andrzeja Rostworowskiego wzbogaca naszą wiedzę o dziejach polskiego ziemiaństwa. Wiele w nim interesujących relacji i faktów, jak choćby fragment opisujący Zakład oo. Jezuitów w Chyrowie, który odegrał bardzo ważną rolę w kształtowaniu inteligencji polskiej.

Dodatkowym walorem tych wspomnień jest niewątpliwy talent literacki ich autora. Pochodził wszak z rodu, który wydał m. in. Karola Huberta Rostworowskiego, pisarza dziś już nieco zapomnianego, ale w swoim czasie cieszącego się sporą popularnością. Uważna lektura opracowanych przez Stanisława Jana Rostworowskiego przypisów pozwoli zrozumieć, jak wielu utalentowanych ludzi przewinęło się przez dzieciństwo i młodość autora.

Niecodzienny reportaż z wędrówek po wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej. Opis obfituje w liczne epizody wojennej i powojennej tułaczki rodziny Autora, osnute na tle historyczno-geograficznej charakterystyki tamtych regionów – Polesia, Nowogródczyzny, Wileńszczyzny. Na tle osobistych wspomnień Autor rysuje także obraz zakorzenienia historycznego i kulturowego wielu Polaków. Do dzisiaj żyją tam przecież ludzie, którzy przyznają się do polskich korzeni, choć często już nie mówią po polsku.

Dzieci odważne i niezłomne, które ocaliły siebie i bliskich z sowieckiego piekła. Przeszły z armią Andersa jej żołnierską odyseję, trafiły do Iranu, Afryki, Indii i Nowej Zelandii. Polskie dzieci, którym wydarto dzieciństwo, pamiętają wojnę inaczej niż dorośli. Lektura ich wspomnień porusza, budzi sprzeciw wobec sowieckiego zbydlęcenia i podziw dla heroizmu małych Polaków.

Szacuje się, że do pracy przymusowej w nazistowskich Niemczech wywieziono od miliona do półtora miliona dzieci z Polski i Związku Sowieckiego. Uznane za podludzi doświadczyły brutalnego traktowania w czasie deportacji oraz tragicznych warunków życia i pracy.

Musiały pracować na rzecz zarówno niemieckiej machiny wojennej, jak i całej gospodarki III Rzeszy. Zatrudniano je w warsztatach naprawczych Wehrmachtu i SS, przy rozbudowie infrastruktury, koszar, lotnisk czy umocnień, dla Organizacji Todta i Niemieckich Kolei Wschodnich, ale też w kopalniach, przemyśle, rolnictwie i rzemiośle, a nawet w charakterze służby w gospodarstwach domowych.

Autor opisuje udział władz wojskowych i cywilnych w organizacji wywózek i pracy przymusowej oraz podkreśla związek między pracą przymusową dzieci a polityką okupacyjną i germanizacyjną. Swoje ustalenia opiera na wieloletnich badaniach prowadzonych w niemieckich i zagranicznych archiwach. Szczególną uwagę poświęca relacjom samych ofiar, których dzieciństwo zostało naznaczone tragicznymi doświadczeniami deportacji i pracy przymusowej.

Sieroty, które wraz z Armią Andersa wydostały się z Nieludzkiej Ziemi. Maharadża, który przygarnął 1000 polskich dzieci.

Książka Witolda J. Chmielewskiego jest dobrze przygotowaną monografią, opisującą mało znany epizod losów polskich dzieci, którym udało się opuścić ZSRS wraz z armią generała Władysława Andersa, a które – poprzez Teheran i Persję – znalazły schronienie w Nowej Zelandii.