Niemcy w Krakowie. Dziennik 1.IX.1939-18.I.1945 - Edward Kubalski

Odnaleziony po 70 latach w jednej z nowojorskich skrytek bankowych i opublikowany przez amerykańskiego Penguina pamiętnik „polskiej Anny Frank” okazał się prawdziwą sensacją.

Jego autorka, Renia Spiegel, polska Żydówka, została zastrzelona w 1942 roku przez niemieckiego żołnierza. Miała wówczas niespełna 18 lat.

Dziennik Reni Spiegel to wstrząsające świadectwo epoki i jeden z najbardziej poruszających dokumentów czasu wojny.

Niniejsze wydanie uzupełnione jest posłowiem i komentarzami Elżbiety (Ariany) Bellak – siostry Reni Spiegel.

Autorka wspomnień Anna Niepokólczycka to żona płk. Franciszka Niepokólczyckiego - żołnierza POW, AK oraz prezesa II Zarządu Głównego Zrzeszenia WiN. Są to wspomnienia opisujące jej wygnanie na Sybir, wędrówki poprzez Kazachstan, Iran, Pakistan, aż do Afryki i powrotu do Polski którą zastała w nowych realiach politycznych. To napisana żywym i autentycznym językiem wzruszająca opowieść o zmaganiu z naturą, losem i historią, rozłące z bliskimi i tęsknocie za Ojczyzną. To także świadectwo ogromnego hartu ducha bohaterów, woli walki z przeciwnościami i poszukiwania ludzkiego dobra w każdej, nawet najbardziej dramatycznej sytuacji. W tle - tragiczne losy naszego Narodu.

Hala była sanitariuszką batalionu "Golski" i wielką miłością "Zośki" Tadeusza Zawadzkiego.

Poznajemy jej beztroskie dzieciństwo w zamożnej rodzinie właściciela fabryki środków chemicznych w przedwojennej Warszawie, piękny okres nauki w gimnazjum Królowej Jadwigi i zawarte wtedy przyjaźnie, wspólne zabawy, wyjazdy i harcerstwo. Do grona przyjaciół Hali należeli: Danka Zdanowiczówna, Hala Krauze, Maria Rabińska, Janek Bytnar „Rudy” i jego siostra Duśka, Alek Dawidowski i oczywiście Tadeusz Zawadzki "Zośka". I nagle, ci młodzi ludzie, tuż po maturze lub tuż przed maturą, stanęli wobec grozy wojny. Nie zastanawiając się zbytnio podjęli walkę, wielu z nich zginęło. Hala wraca myślami do tragicznych przeżyć wojennych. Wspomina też lata powojenne, męża Felicjana, dwie córki i sześcioro wnucząt. Zmarła w 2015 roku. Wspomnienia Haliny Sapalskiej z domu Glińskiej zostały spisane przez autorki w ostatnich latach życia bohaterki.

Jak sto, osiemdziesiąt czy choćby „tylko” pięćdziesiąt lat temu wyglądały znane nam na co dzień miejsca i budynki? Pasjonatów takich konfrontacji z przeszłością nie brakuje. Stąd taka popularność albumów czy stron internetowych, w których łączy się archiwalne fotografie miast z ich współczesnymi wersjami. Krzysztof Jakubowski pozornie dokonuje podobnego zabiegu – zestawia stare karty pocztowe ze zdjęciami wykonanymi obecnie ze zbliżonej (jak tylko to możliwe) perspektywy. Świetna zabawa, zwłaszcza że materią jest tu klimatyczny, stary Kraków. W tym przypadku jednak czytelnik otrzymuje coś jeszcze, a tak naprawdę dużo, dużo więcej: wartką opowieść pełną doniosłych i codziennych zdarzeń oraz barwnych postaci urzędników, polityków, kupców, architektów, przemysłowców, kamieniczników i zwykłych mieszczan. Oglądając wraz z autorem kolejne widokówki – często bardzo konwencjonalne, niekiedy też bezceremonialnie poprawione przez zbyt gorliwych retuszerów – odkrywamy na nich niezliczone szczegóły, które składają się na żywy obraz miasta z przeszłości. Dodajmy, że za każdą z tych opowieści stoi też znakomite rozeznanie autora w źródłach, prowadzące niejednokrotnie do nowych ustaleń co do mniej znanej historii Krakowa.

Opowieść o życiu miasta 1918-1939. O każdej z nich, i wielu innych, czytelnik może przeczytać w 50 rozdziałach tematycznych, które obejmują najważniejsze dziedziny życia miasta, m.in. komunikację, architekturę, oświatę, służbę zdrowia, kina, teatry czy czas wolny. Spacer ulicami Krakowa umili ponad 200 unikatowych fotografii, liczne ciekawostki oraz dane adresowe, które ułatwią poznanie dawnej lokalizacji wielu instytucji. Atmosferę międzywojnia przybliży szata graficzna nawiązująca do nowoczesnej typografii tamtego okresu.

W 1807 roku wydania została pierwsza praca historyczna, w której przedstawione zostały dzieje polskich Żydów. Na przestrzeni dwóch kolejnych stulecie temat Krakowa i jego żydowskich mieszkańców powracał w licznych publikacjach. Wciąż jednak wiele z jego wątków uznać możemy za zagadnienia wymagające dalszych, szczegółowych analiz. Jednym z owych oczekujących na swe rozwinięcie problemów, są dzieje krakowskich Żydów w dobie Wolnego Miasta Krakowa. Te nie doczekały się dotąd omawiającej je pracy monograficznej. Taki stan opracowania tematu oraz długoletnie zainteresowania dziejami krakowskiej gminy skłoniły autorkę do przygotowania analizy o charakterze monograficznym, w której przyjmując za rama chronologiczne dwa wydarzenia : powstanie 1 1815 roku Wolnego miasta Krakowa oraz kładącą kres jego istnienia rewolucję krakowską z 1846 roku zmierzać będzie do pokazania specyfiki żydowskiej egzystencji w Wolnym Mieście na przykładzie Krakowa.