Niegasnące światło.Świadectwo więźnia pierwszego sowieckiego obozu koncentracyjnego - Borys Szyriajew

Historie kobiet z Gułagu.

Prawie wszystkie autorki wspomnień były aresztowane i więzione w latach 30-tych XX wieku. W swoich relacjach opowiadają o sobie, ale znacznie częściej o losach swych towarzyszy z więzień i obozów. To wspólne przeżywanie tragicznego losu, sprzeciw wobec bezdusznego systemu, niszczącego wspólnotę ludzi, jest źródłem wielkiej siły moralnej.

Potworna selekcja okresu stalinowskiego - pisze w swoich wspomnieniach Wiera Szulc - stworzyła, zdawałoby się, nowy gatunek ludzi: pokornych, odrętwiałych, pozbawionych inicjatywy, milczących. Dlatego trzeba, by nasi współcześni usłyszeli głos nielicznych ocalałych przedstawicieli pokolenia początku wieku, którzy zachowali do naszych czasów ideały prawdziwego człowieczeństwa, pomimo koszmaru niesprawiedliwego sądu, tortur i poniżenia, głodu i niewyobrażalnych wyrzeczeń.

OPOWIADANIA KOŁYMSKIE to zbiór krótkich opowiadań, szkiców, wspomnień Warłama Szałamowa przedstawiający różne aspekty życia w sowieckich łagrach. Autor, który sam spędził kilkanaście lat jako ich więzień, posługuje się lapidarnym, oszczędnym stylem, beznamiętnie opowiada o życiu toczącym się w obozach. Pokazuje zmiany, do jakich dochodzi w psychice człowieka pod wpływem tak surowych, nieludzkich warunków -zwyrodnienie oprawców, degrengoladę moralną i degenerację psychiczną więźniów. Nie dokonuje oceny, przedstawia jedynie fakty. Oszczędna relacja Szałamowa jest jednym z najbardziej dramatycznych, szokujących zapisów o życiu w łagrach, o poniżeniach i cierpieniu człowieka, na jakie naraziły go XX-wieczne totalitaryzmy.

Liczba ofiar Obozu Janowskiego - początkowo obozu pracy, potem obozu koncentracyjnego, w końcu ośrodka zagłady - nie jest znana, ale wedug niektórych szacunków siegnąć mogła 200 tysięcy osób. [...]Czasem czytamy teksty Borwicza z niedowierzaniem – jak potrafił, w takich warunkach, których grozę opisuje zresztą jak najlakoniczniej, zdobyć się na dystans, ironię, rozważania nad psychologią oprawców, ale też i nad wartością słowa pisanego, mówionego, śpiewanego, zapamiętanego (Eleonora Bergman).

Autorka wykazuje dalszą walkę o przekwalifikowanie niemieckiego obozu w Konstantynowie Łódzkim z przesiedleńczego na koncentracyjny.

Książka zatem zawiera liczne dokumenty niemieckie zdobyte w Państwowym Archiwum w Łodzi, liczne zdjęcia z rocznicowych spotkań byłych więźniów obozu oraz ich relacje udostępnione przez Jerzego Zielonkę z rejonu Kościana. Są też materiały dokumentalne oraz wspomnienia więźniów z innych terenów Wielkopolski, którzy przebywali w innych niemieckich obozach na terenie Łodzi w czasie trwania okupacji w latach 1939-1945, a także Polaków z Kresów, więzionych w obozie w Konstantynowie Łódzkim.

Więźniowie, którzy tu trafili, szybko orientowali się gdzie są, bo oprócz woni leśnej ściółki i żywicy, czuli coś jeszcze. Mdły odór palonych ciał. Fetor, który był nie do zniesienia. Zapach spalonego tłuszczu i włosów unosił się z niedalekiej górki i rozchodził po całej dolinie, a nawet dalej […]. Ogień na Górze Śmierci płonął stale, dniem i nocą.

Pustków – poligon SS i hitlerowski obóz pracy przymusowej utworzony w 1940 roku, pod Dębicą na Podkarpaciu, funkcjonował do lipca 1944 roku, także jako obóz jeniecki. Na pilnie strzeżonym poligonie SS- Truppenübungsplatz „Heidelager” testowano tajną broń rakietową V-1 i V-2. Ocenia się, że w obozach pracy Pustkowa łącznie życie straciło około 7000 Żydów, 5000 jeńców sowieckich i 3000 Polaków. Byli bici, głodzeni, zamęczani pracą, rozstrzeliwani. Jak twierdzili jego więźniowie – Pustków, to był taki Oświęcim, tylko w mniejszej skali.

Po zajęciu go przez oddziały 1. Frontu Ukraińskiego, w sierpniu 1944 roku, wykorzystany został jako obóz jeniecki dla 12 000–15 000 Niemców, Ślązaków, Kaszubów, z których około 3000 straciło tu życie. Przez wiele lat historia ta pozostawała mało znana. Teraz Autorka oddała głos jej świadkom.

Autorka szczegółowo opisuje wydarzenia z września 1939 roku w Puszczy Białowieskiej: wkroczenie i wycofanie się Niemców, a następnie wejście Sowietów i ich rządy. Dokładnie przedstawia wygnanie z domu, transport, pobyt i pracę na zesłaniu, a następnie tułaczkę po ZSRR zakończoną ewakuacją wraz z Armią Andersa z Krasnowodska do irańskiego miasta Pahlavi.

W książce znajdują się archiwalne fotografie z Kazachstanu, Syberii, Uzbekistanu, Iranu, Palestyny i Tengeru. Przedstawiają polskich zesłańców, ich pracę w kopalni złota lub podczas pozyskiwania drewna. Na wielu zdjęciach widzimy dzieci zesłańców, zarówno te, które zostały uratowane z zesłania, jak i te, którym nie udało się opuścić ZSRR. Autorka w swoich wspomnieniach poświęciła wiele miejsca dzieciom, wśród których było wiele sierot. Przez ukazanie ich postawy w obliczu wojny, głodu i terroru książka pozwoli uświadomić młodemu pokoleniu czytelników, jaką wartością jest życie w warunkach pokoju.