Narodowa Demokracja a Żydzi 1918-1929 - Bergmann Olaf

Praca skupia się na jednej z najciemniejszych kart czasu Dwudziestolecia - sprawie brzeskiej. Czyli innymi słowy historii tego, jak doszło do uwięzienia i niezbyt miłego traktowania grupy opozycyjnych, acz w większości zasłużonych dla państwa polityków. Na czym polegał ich konflikt z Piłsudskim? Jak przebiegał? Gdzie tkwi jego geneza? Kto za ów spór w większej mierze odpowiada? Jak naprawdę wyglądały aresztowania i więzienie brzeskie? I jak do tegoż zagadnienia ustosunkowało się polskie prawo oraz polskie wymiar sprawiedliwości?

Myśl polityczna Romana Dmowskiego była często krytykowana – z reguły stronniczo. Albowiem wbrew obiegowej opinii pisarstwo Dmowskiego nie ma wcale charakteru wąsko nacjonalistycznego czy szowinistycznego. Wręcz przeciwnie, mało który polski polityk i ideolog był tak krytyczny wobec wad swojego narodu. Myśli nowoczesnego Polaka, w których Dmowski opisał stan polskiego umysłu, czyta się jak dzieło na wskroś współczesne. Podobnie rzecz się ma z takimi dziełami, jak Polityka polska i odbudowanie państwa czy Kościół, naród i państwo. To aktualne po dziś dzień swego rodzaju podręczniki realistycznego myślenia o miejscu Polski w Europie. Dmowski chciał, żeby jego książki przyczyniły się do przemiany narodu polskiego, jego mentalności tkwiącej w ideologicznych mieliznach XIX wieku. Nie do końca mu się to udało i choćby dlatego warto jeszcze raz, w nowej rzeczywistości, zapoznać się z nimi ponownie. Okaże się, że jego przestrogi i wskazówki nie straciły wiele na aktualności, zachowując zaskakującą świeżość. Tym właśnie mierzy się wartość wielkiej myśli politycznej.

Odrodzona w 1918 roku, po mrokach długiej niewoli, Rzeczpospolita stanęła przed bardzo wieloma wyzwaniami: musiała zintegrować ziemie znajdujące się przez ponad wiek pod obcymi zaborami, zlikwidować skutki tej niewoli oraz pokonać trudności gospodarcze będące skutkiem rozbiorów i dewastujących jej ziemie wojen. Musiała też wypracowywać model sprawowania rządów w wolnym kraju, co utrudniały różne, często ścierające się wizje jego funkcjonowania. Dodatkowo stałym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa narodowego była postawa obu wielkich sąsiadów: Niemiec i Rosji Radzieckiej, kwestionujących postanowienia zarówno traktatu wersalskiego, jak i traktatu ryskiego, choć uprawomocnieni przedstawiciele obydwu tych państw złożyli podpisy pod tymi dokumentami sformułowanymi w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego.

W książce opisano działalność informacyjno-wywiadowczą polskich organizacji niepodległościowych w latach 1914-1918. Jest to pierwszy monografia prezentująca formowanie i pierwszy okres działalności nowoczesnych polskich służb specjalnych (wywiadu i kontrwywiadu). Autor jest pracownikiem naukowym Archiwum Głównego Akt Dawnych w Warszawie.

Książka przedstawia zarys oblicza politycznego Kresów Wschodnich Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1939 oraz charakteryzuje podstawowe elementy i cechy układu politycznego, w ramach którego ścierały się interesy różnych środowisk reprezentowane przez liczne ugrupowania polityczne. Życie polityczne Kresów różniło się od sytuacji w pozostałej części państwa. Było determinowane przez czynniki zewnętrzne i wewnętrzne. Jego kształt wynikał z charakteru pogranicza, a więc położenia geopolitycznego, struktury narodowościowej i społecznej, stosunków własnościowych typowych dla północno-wschodniej rubieży. Należy też zwrócić uwagę na specyficzną sytuację gospodarczą oraz system administrowania na tym terenie. Istotne znaczenie dla rozwoju życia politycznego Kresów Północno-Wschodnich miały również zmiany ustrojowe w Polsce międzywojennej. Ewolucja systemu parlamentarnego w kierunku autorytarnym w sposób zasadniczy zmieniła mapę polityczną tego regionu.

Żydzi są obecni w Europie od ponad tysiąca lat; byli kupcami na dworach władców frankońskich, stanowili część angielskiej i francuskiej społeczności do czasu wypędzeń w XIII i XIV w., zasiedlali miasta w Świętym Cesarstwie Rzymskim Narodu Niemieckiego. Autor omawia również sytuację Żydów w Europie Środkowej i Wschodniej, początki ich emancypacji, powstanie nowoczesnego antysemityzmu oraz narodziny syjonizmu.

W 1807 roku wydania została pierwsza praca historyczna, w której przedstawione zostały dzieje polskich Żydów. Na przestrzeni dwóch kolejnych stulecie temat Krakowa i jego żydowskich mieszkańców powracał w licznych publikacjach. Wciąż jednak wiele z jego wątków uznać możemy za zagadnienia wymagające dalszych, szczegółowych analiz. Jednym z owych oczekujących na swe rozwinięcie problemów, są dzieje krakowskich Żydów w dobie Wolnego Miasta Krakowa. Te nie doczekały się dotąd omawiającej je pracy monograficznej. Taki stan opracowania tematu oraz długoletnie zainteresowania dziejami krakowskiej gminy skłoniły autorkę do przygotowania analizy o charakterze monograficznym, w której przyjmując za rama chronologiczne dwa wydarzenia : powstanie 1 1815 roku Wolnego miasta Krakowa oraz kładącą kres jego istnienia rewolucję krakowską z 1846 roku zmierzać będzie do pokazania specyfiki żydowskiej egzystencji w Wolnym Mieście na przykładzie Krakowa.

Jedno z największych skupisk żydowskich na terenie Rzeczypospolitej w okresie stanisławowskim stworzyła, licząca ok. 3,5 tys. członków , gmina krakowska. Przy czym liczba ta nie obejmowała tylko i wyłącznie mieszkańców Żydowskiego miasta na Kazimierzu. Zaliczano doń bowiem także tych Żydów, którzy osiedli na terenie miejskich i szlacheckich jurydyk oraz w podkrakowskich dobrach ziemskich i kościelnych.

Losy krakowskich Żydów w drugiej połowie XVIII w, którym poświecono niniejszą pracę, są niezwykle istotne i zajmujące. Omawiany okres był bowiem czasem intensywnych i burzliwych przemian politycznych, gospodarczych i administracyjnych nowożytnej Rzeczypospolitej.