Narkotyk gór. Nowele tatrzańskie - Rafał Malczewski

Pępek świata stanowi pierwszą pełną i nieocenzurowaną wersję wspomnień o Zakopanem okresu dwudziestolecia międzywojennego i oddaje specyficzną atmosferę panującą wówczas w stolicy tatr. Na kartach tych wspomnień obok osób tak znanych i popularnych, należących do świata kultury, jak Karol Szymanowski, Stanisław Ignacy Witkiewicz czy Karol Stryjeński, pojawia się cała galeria ówczesnych mieszkańców Zakopanego.

Tom niniejszy jest reprintem pierwszego wydania Na przełęczy z roku 1891, opatrzonego bogatym zbiorem ilustracji autorstwa samego Witkacego.

Dzieło Stanisława Witkiewicza zatytułowane "Na przełęczy" należy do grona klasycznych utworów opiewających urodę Tatr oraz witalność tamtejszych górali. Punktem wyjścia do dalszych obserwacji i rozważań stał się letni pobyt autora w Tarach i jego wycieczka przez Przełęcz Mięguszowiecką do Morskiego Oka. Witkiewicz spogląda na góry zarówno okiem zafascynowanego widokami turysty, jak i doświadczonego artysty malarza. W swoistej formule synkretycznej łączy malarskie opisy krajobrazów, sylwetki mieszkańców dawnego Zakopanego i rozważania psychosocjologiczne. 

Prezentowany tom jest reprintem książki "Tatry i Podhale" Rafała Malczewskiego z roku 1935. Dokładnie odwzorowuje pisownię, układ graficzny i ilustracje wydania pierwszego, a więc powiela również ewentualne błędy tamtej edycji. Książka poświęcona rejonom tatrzańskim, ich historii, geografii, kulturze, przedstawia pełny obraz niezwykłych miejsc widzianych oczyma znawców tych terenów.

Pierwszy z dwóch woluminów tomu drugiego korespondencji Witkacego z rodziną, przyjaciółmi, znajomymi i tzw. wrogami zawiera bloki listów do m.in. małżeństw Birulów i Atrążyskich, Michała Choromańskiego, ks. Henryka Kazimierowicza, Juliana Przybosia, listy ekonomiczne do Zofii Mikuckiej, a także korespondencję z Asymetryczną damą.

Wielokrotnie wznawiany bestseller. Opowieść o historii powstania i działalności grup GOPR i TOPR, kronika najciekawszych oraz najtrudniejszych akcji ratunkowych przeprowadzanych w Tatrach, refleksje dotyczące gór i ludzi. Książka jest pasjonującą lekturą, ale też przestrogą. Uczy pokory wobec żywiołu, jakim są góry, i głębokiego szacunku dla ratowników górskich.

Album „Ludzie spod Tatr” to opowieść o postaciach, które zapisały się w historii Zakopanego i współtworzyły jego legendę. Kluczem do ich przedstawienia jest pobyt Jana Pawła II na Podhalu w 1997 roku i drogi, które przemierzał. Tytus Byczkowski nieprzypadkowo ukazuje większość bohaterów książki w portrecie lub karykaturze. Swoimi rysunkami nawiązuje do tradycji cyganerii artystycznej, którą przez lata szczyciło się Zakopane. Często też oddaje swym bohaterom głos, aby sami mogli opowiedzieć o wielu niezwykłych wydarzeniach, np. o akcjach ratunkowych w Tatrach Wysokich i w jaskiniach, tragedii śmigłowca „Sokół”, spotkaniach z niedźwiedziami wokół schroniska nad Morskim Okiem, strąceniu olbrzymiej swastyki ze ściany Mnicha w czasie okupacji, brawurowym skoku zagrożonego aresztowaniem kuriera z kolejki linowej czy cudzie, który nastąpił za przyczyną św. Urszuli Ledóchowskiej. Autor zdjęć pięknymi ujęciami wprowadza nas w niepowtarzalny tatrzański klimat.

Tatry i Pieniny. Śladami pierwszych turystów i fotografów to drugie wydanie (znacznie zmienione i poszerzone o Pieniny) książki z 2014 roku, poświęconej początkom fotografii i turystyki tatrzańskiej.

Autor podąża śladami dawnych mistrzów fotografii i stara się odnaleźć ówczesne pejzaże i porównać je z krajobrazami współczesnymi. Album jest podsumowaniem wieloletnich wędrówek artysty po Tatrach i Pieninach. Prezentuje zdjęcia czarno-białe, sepiowane, barwne, ręcznie kolorowane odbitki bromowe oraz fotogramy wykonane w technice podczerwieni. Obok artystycznych fotogramów album zawiera precyzyjnie dobrane do zdjęć cytaty m.in. Witkiewicza, Kraszewskiego, Eljasza-Radzikowskiego oraz informacje krajoznawcze i historyczne. Nie było dotąd książki o Tatrach i Pieninach, która w tak perfekcyjny sposób łączyłaby informacje tekstowe z obrazami. Dodatkowym atutem albumu jest rozdział poświęcony pionierom i późniejszym mistrzom fotografii górskiej, tworzącym w latach 1859 ? 1939. Książka powinna być lekturą obowiązkową dla każdego miłośnika gór.

Na nowo wydany zbiór opowieści o przedwojennych i tuż powojennych Alpach autorstwa jednego z najwybitniejszych ówczesnych polskich wspinaczy, Wawrzyńca Żuławskiego.

Wędrówki alpejskie to zapis wspinaczkowych przeżyć autora na alpejskich ścianach. Od Mont Blanc, przed Matterhorn, aż po Grossglocknera – i wiele innych. Żuławski przyjechał w Alpy po raz pierwszy w 1936 roku i został przez nie momentalnie oczarowany, co odbija się w jego prozie. Czytając coraz to kolejne opowiadania, mamy przed oczami śnieżne burze, poszarpany lodowiec, podniebne biwaki, wyczerpujące wspinaczki, porażki i zwycięstwa. W tle wciąż są skalne olbrzymy Alp.

"Spór o Morskie Oko był - z jednej strony - konfliktem granicznym między Węgrami a Galicją, a - z drugiej - między właścicielami sąsiednich dóbr prywatnych, położonych po obu stronach granicy. Szczególnie nabrzmiewał on pod koniec XIX i na początku następnego stulecia, ale został ostatecznie rozstrzygnięty w pierwszej dekadzie XX wieku. Jego zalążek tkwił bowiem w średniowiecznym dokumencie, na który powoływali się po wiekach węgierscy sąsiedzi (...)

Najstarszą, ale jednocześnie fundamentalną, gdyż przedstawiającą szeroki wachlarz polskich argumentów w tym sporze, jest praca Oswalda Balzera, wydana na początku XX stulecia. Balzer jednak szerzej nie zajął się w niej ważną kwestią, mianowicie - przeciwdziałaniem polskich czynników społecznych i osób prywatnych uzurpacyjnym poczynaniom węgierskim, a odegrała ona istotną rolę. Trwający bowiem dwadzieścia lat opór (1882-1902) stawiany początkowo głównie przez Towarzystwo Tatrzańskie, a następnie także przez dwór zakopiański, mobilizujący w tej sprawie coraz szersze kręg polskiej opinii publicznej, udaremniał, na ile było to w ówczesnej sytuacji możliwe, dokonywanie nieodwracalnych zmian w status quo spornego terenu".

Tatry są dla wielu z nas górami najważniejszymi. Choć stanowią niewielkie pod względem obszaru pasmo, zostały szeroko opisane w literaturze polskiej, niemieckiej, węgierskiej, czeskiej i słowackiej. Doczekały się również swojej encyklopedii, największej, jaką poświęcono jednemu pasmu górskiemu, oraz niezwykle szczegółowych przewodników, alpinistycznych i turystycznych. Nie doczekały się jednak opracowania własnej szczegółowej historii eksploracji alpinistycznej, mimo że po obu stronach grani głównej są kolebką alpinistów należących przez wiele lat do ścisłej czołówki we wszystkich górach świata.

Przedstawione w Zdobyciu Tatr dzieje działalności górskiej: ich intensywność, rozmach i zasięg, zapierają dech w piersiach, a dbałość o każdy detal, starannie wybrane grafiki, ryciny, cytaty, a także przebogaty spis literatury źródłowej sprawiają, że dzieło Jana Kiełkowskiego już teraz można zaliczyć do najważniejszych opracowań na temat problematyki tatrzańskiej w historii literatury polskiej.

Ogromnie ciekawym, a dziś już nieco zapomnianym fragmentem walki z okupantem niemieckim podczas II wojny światowej była działalność kurierów tatrzańskich. Byli to górale - w większości z Zakopanego i najbliższych okolic - zaprzysiężeni członkowie Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej. Przedzierali się oni przez Tatry i Beskidy, następnie przez Słowację (gdzie władzę sprawował faszystowski rząd księdza J. Tiso) do Budapesztu na Węgrzech. Tam w latach 1939-1944 mieściły się bazy łącznikowe utrzymujące kontakt z rządem polskim na emigracji, najpierw we Francji, później w Wielkiej Brytanii, i ze Sztabem Naczelnego Wodza.

Album jest najbardziej kompletnym przeglądem artystów sztuki fotograficznej, którzy zmierzyli się z obrazowaniem Tatr. Ponad 420 fotografów, ponad 160 szczegółowych sylwetek, ponad 400 zdjęć.

Pierwsze fotografie Zakopanego i Kuźnic, pierwsze obrazy przestrzenne z Tatr, pierwsze kolorowe zdjęcia Tatr. Fotografie Tatr ze szklanych negatywów, fotografie Tatr bezpośrednio z odbitek, fotografie Tatr z archiwalnych czasopism. Tatrzańskie zdjęcia nieznanych autorów, tatrzańskie pocztówki, tatrzańskie zdjęcia lotnicze. Czytelnik znajdzie również informacje o wynalazcach fotografii oraz szczegóły techniczne aparatów i materiałów światłoczułych, używanych do fotografowania Tatr od 1859 do 1939 roku.

Dwutomowa publikacja jest pierwszą próbą odtworzenia jednego z najbardziej zapomnianych, znakomitych okresów sztuki.

Autorka położyła nacisk na przedstawienie koncepcji Stanisława Witkiewicza i ukazanie jej na tle prądów ogólnoeuropejskich. Całość obrazu podtatrzańskiego ośrodka kulturalnego dopełniają dzieje lokalnej prasy. Zakopane zyskało niezwykłą wprost pozycję nie tylko w polskiej kulturze, ale także w naszej zbiorowej świadomości. Po dziś dzień wszystko, co zakopiańskie budzi ciepłe uczucia u dużej części Polaków. Przyczyniła się do tego z pewnością złota era w dziejach Zakopanego, którą stara się przedstawić właśnie niniejsza praca, a także mit, który się wówczas narodził, wielokrotnie na kartach książki przywoływany.