Najpiękniejsze zamki pałace i dwory w Polsce - Marek Gaworski

Podczas wyjazdów na Litwę szukamy zawsze polskich śladów, którymi są najczęściej zabytkowe budowle. Znajdujemy je bez trudu w Wilnie i jego najbliższej okolicy. My też szukaliśmy tych śladów, ale poza głównymi szlakami turystycznymi i zaglądaliśmy tam, gdzie trudno jest podczas grupowej wycieczki dotrzeć. Efektem tych podróży są Dwory i pałace na Litwie, będące pierwszą publikacją na polskim rynku wydawniczym, w której tak szeroko przedstawione zostały dzieje dawnych rezydencji ziemiańskich, zachowanych do naszych czasów na obszarze dzisiejszej Litwy.

Dzieje ponad 180 dworów, w tym wielu już nieistniejących, została opowiedziana nie tylko słowami i wspomnieniami ich niegdysiejszych mieszkańców, lecz głównie starymi fotografiami, zachowanymi w rodzinnych albumach, w muzealnych archiwach, a także przedwojennych wydawnictwach i czasopismach.

Album, który trzymacie Państwo w ręku jest pierwszą na rynku wydawniczym publikacją, w której tak szeroko omówione zostały dzieje dawnych rezydencji ziemiańskich, zachowanych do naszych czasów na obszarze między Niemnem a Bugiem. Obszar ten w okresie międzywojennym znajdował się na terenie województwa białostockiego, nowogródzkiego i poleskiego, a obecnie, kiedy jest on częścią terytorium Białorusi, wchodzi w skład obwodu brzeskiego i grodzieńskiego. W albumie znajdziecie Państwo opisy dworów, pałaców i zamków, należących niegdyś do tak znamienitych rodów, jak Radziwiłłowie, Sapiehowie, Chreptowiczowie, Sołtanowie, Pusłowscy, ale i mniej znanych, jak Szwykowscy czy Trębiccy.

Książka opisuje historię rodów ziemiańskich a także kulturę materialną, którą stworzyli. Tematyka książki jest ograniczona geograficznie do obszaru powiatów: Proszowickiego, Kazimierskiego, Buskiego, Pińczowskiego, Miechowski i częściowo Powiat Krakowski. W sumie opisanych jest około 300 dworów, i drugie tyle miejscowości związanych z dworami.

Dwory to relikty budownictwa szlacheckiego. Dziś mieszczą się w nich instytucje kultury, muzea, ośrodki pracy twórczej. Wiele z nich zostało zaadaptowanych na hotele i restauracje. Niestety, są też takie, które pozostawione same sobie, po prostu niszczeją. Wszystkie jednak składają się na bogactwo kulturowe naszego kraju i są niebywałą atrakcją turystyczną. Książka „Dwory polskie” przybliża specyfikę najpiękniejszych posiadłości ziemskich. Opowiada dzieje obiektów oraz charakteryzuje architekturę poszczególnych budowli. Album został zilustrowany fotografiami współczesnymi i archiwalnymi.

Podlasie to kraina stanowiąca niegdyś niewielki fragment Wielkiego Księstwa Litewskiego. Jego głównym, niejako stołecznym miastem był wówczas Drohiczyn leżący nad Bugiem. A Bug stanowi dzisiaj granicę między Podlasiem północnym, zaczynającym się gdzieś pod Augustowem i wchodzącym w całości w skład województwa podlaskiego, a Podlasiem południowym, będącym częścią województwa lubelskiego i mazowieckiego, kończącym się w okolicach Parczewa. Na obszarze tym zachowało się wiele obiektów zabytkowych, wśród których wyróżniają się budowle pałacowe, należące niegdyś do znakomitych rodów. Na terenie Podlasia północnego będą to rezydencje Branickich, Ossolińskich, Lubomirskich, Starzeńskich oraz miejskie pałace fabrykantów. W obrębie Podlasia południowego zostały zbudowane dla Radziwiłłów, Sapiehów, Kiszków, Ogińskich czy Krasińskich. Niektórzy z właścicieli pałacowych siedzib nie byli zbyt majętni, ale wyróżniali się wielkim patriotyzmem, uczestnicząc w insurekcji kościuszkowskiej, powstaniach – listopadowym, styczniowym i warszawskim. Wiele z ich rezydencji zostało bezpowrotnie zniszczonych podczas wojen przetaczających się przez polskie ziemie, ale te, które się zachowały, zostały przedstawione w tej książce i stanowią wspaniałą opowieść o historii tych ziem.  

Wiek XIX, wraz z gwałtownym rozwojem społecznym i gospodarczym, stworzył nieznane przedtem dziedziny sztuki czy architektury, dorabiając do nich własną i tylko sobie właściwą ideologię.

Wystarczy przypomnieć takie charakterystyczne tematy architektoniczne, jak „muzeum”, „bank”, „dom towarowy”, „dworzec”, „sąd”. Tematem takim był też, na nowo teraz przekształcany, stary temat „rezydencji”. Rezydencja królewska, książęca, szlachecka, bankierska lub fabrykancka stawała się najbardziej widocznym nośnikiem politycznych i społecznych poglądów i przekonań ich właścicieli.

Teren Wielkopolski nie różnił się pod tym względem od innych krain wchodzących w skład monarchii pruskiej. Poprzez specyfikę polityczną czy gospodarczą rozmaite działania mogły nabierać i nabierały własnych znaczeń czy podtekstów. Na przykładzie wielkopolskich realizacji z przełomu XVIII i XIX wieku, między innymi w Kórniku, Posadowie, Dębnie, Komierowie czy Smogulcu, autor omawia charakterystyczne cechy rodzącego się wówczas stylu narodowego.

W Dworach Polski północno-wschodniej opisaliśmy ziemiańskie siedziby, które przetrwały do naszych czasów. W ciągu 25 lat dotarliśmy chyba do wszystkich dworów i pałaców zachowanych na terenie Litwy, Białorusi i Polski północno-wschodniej. Przedstawiliśmy je w ośmiu pozycjach książkowych i dziesiątkach artykułów publikowanych w czasopismach popularnonaukowych i krajoznawczych.

W XVII tomie „Kresowej Atlantydy” autor koncentruję swą uwagę na twierdzach kresowych, które broniły granic Rzeczypospolitej Obojga Narodów przed inwazją Turków i Tatarów.

Autorka przedstawia w nim świat dworu widziany w dwóch perspektywach: sfery mentalnej i materialnej. Podkreśla to, co nie wybrzmiało w dotychczasowych publikacjach o dworach i dworkach: dwór polski, to dwór wiejski. Na kartach tej książki ożywa, poprzez myśli i fakty charakterystyczne dla epoki dworów, świat miniony. Jest to świadectwo życia codziennego mieszkańców dworu i zespolonego z nim otoczenia wiejskiego, miejscami sentymentalne, ale równocześnie zakorzenione w konkrecie ówczesnej rzeczywistości. Życie we dworze skupiało się wokół prac folwarcznych, pozostających pod rządami praw przyrody. Przepojone było tożsamością szlachecką, eschatologią, religijnością, identyfikacją z mikrokosmosem rodowego majątku.

Połączenie przewodnika i albumu

W tej publikacji zdjęciom towarzyszą opisy, lecz miejsce liczb i dat zajęły emocje i przeżycia. Znajdziesz tu minimum informacji potrzebnych, by lepiej zrozumieć niezwykłość tych budowli, i obraz, w którym zakląłem chwilę zachwytu.

Wspomnienia prof. Mycielskiego sa niezwykłym spojrzeniem wstecz na przeżyte wydarzenia, napotkane osoby i dobrze poznane miejsca. Niezwykłym, bo dokonywanym kolejno oczami dziecka, następnie młodzieńca, człowieka dorosłego i profesora, a jednocześnie pełnym anegdot i humoru. Niezwykłym, bo dotyczącym czasów ciekawych i burzliwych, a minionych bezpowrotnie. I wreszcie niezwykłym, bo opisującym losy przedstawicieli warstwy społecznej, odchodzącej już w przeszłość – ich rodzin, domostw, pracy i odpoczynku. A autor, jak sam to podkreśla, stara się przekazać czytelnikom najczystszą prawdę.