Na bezdrożach tatrzańskich - Mariusz Zaruski

Nowe wydanie bestsellerowego albumu gromadzącego wspaniałe archiwalne zdjęcia Tatr i Zakopanego

Poszczególne rozdziały zawierają najstarsze ujęcia Tatr, panoramy górskie, widoki Zakopanego, wówczas stacji klimatycznej, portrety górali, w tym słynnych osobowości jak Sabały czy Klemensa Bachledy, pierwsze wysokogórskie wyprawy, początki narciarstwa, wreszcie styl zakopiański i artystyczne, niepowtarzalne zdjęcia wykonane przez Witkacego. Uzupełnieniem zdjęć są cytaty związane z Tatrami i Zakopanem.

Od cepra do wariata to zbiór felietonów zakopiańskich. Ukazują one czytelnikowi specyficzną atmosferę Zakopanego w okresie międzywojennym. Opis mieszkańców i przyjezdnych zauroczonych Tatrami i tym wyjątkowym miastem, nurtujące ich problemy, barwne przygody - to treść tej interesującej, pisanej z wielką pasją książki.

Wydana po raz pierwszy w 1923 r. książka jest świadectwem pionierskich lat polskiego narciarstwa i zimowego taternictwa. Obecna edycja zawiera także rozdziały poświęcone powstaniu i działalności Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego. Autor opisuje swoje liczne wyprawy w Tatry, pierwsze akcje ratownicze TOPR-u, wejścia do nieznanych grot i na niezdobyte dotąd szczyty. Przedstawia swoje poglądy na temat gór i taternictwa, zastanawia się również nad nazewnictwem tatrzańskim, któremu poświęca osobny szkic. Przybliża sylwetki osób niezwykle zasłużonych dla polskiej turystyki górskiej, m.in. Mieczysława Karłowicza i Klimka Bachledy. Udaje mu się w doskonały sposób zarysować klimat ówczesnego Zakopanego, przedstawić nie tylko piękno, lecz także grozę Tatr, pokazać walkę człowieka z górskim żywiołem, walkę, której niejednokrotnie nie udało się człowiekowi wygrać.

Kolorowi ludzie to cykl kilku wspomnień z barwnego życia znanego artysty, ale nie są to wspomnienia zwyczajne, ponieważ osoby i miejsca widziane są okiem wprawnego rysownika i bystrego karykaturzysty. Roi się od charakterystycznych dla dwudziestolecia międzywojennego postaci, tłoczno tu od sławnych paryskich malarzy i rzeźbiarzy, zajrzeli na chwilę skamandryci, słychać zaraźliwy śmiech Lechonia, Witkowski na długiej, kolorowej wstążce przyprowadził indyczkę, a Banaszkiewicz zabłądził w londyńskiej mgle. Jest stary generał, Marcysia, Paderewski i pani Wetmore, która z pasją gwiżdżeBolero. Krótka wizyta we Lwowie i w Krakowie, podróż do Szwajcarii i promem przez kanał La Manche, i jeszcze rzut oka na żołnierską codzienność. A wszystko to opatrzone dodatkowym „komentarzem” – ilustracjami autora.

"Spór o Morskie Oko był - z jednej strony - konfliktem granicznym między Węgrami a Galicją, a - z drugiej - między właścicielami sąsiednich dóbr prywatnych, położonych po obu stronach granicy. Szczególnie nabrzmiewał on pod koniec XIX i na początku następnego stulecia, ale został ostatecznie rozstrzygnięty w pierwszej dekadzie XX wieku. Jego zalążek tkwił bowiem w średniowiecznym dokumencie, na który powoływali się po wiekach węgierscy sąsiedzi (...)

Najstarszą, ale jednocześnie fundamentalną, gdyż przedstawiającą szeroki wachlarz polskich argumentów w tym sporze, jest praca Oswalda Balzera, wydana na początku XX stulecia. Balzer jednak szerzej nie zajął się w niej ważną kwestią, mianowicie - przeciwdziałaniem polskich czynników społecznych i osób prywatnych uzurpacyjnym poczynaniom węgierskim, a odegrała ona istotną rolę. Trwający bowiem dwadzieścia lat opór (1882-1902) stawiany początkowo głównie przez Towarzystwo Tatrzańskie, a następnie także przez dwór zakopiański, mobilizujący w tej sprawie coraz szersze kręg polskiej opinii publicznej, udaremniał, na ile było to w ówczesnej sytuacji możliwe, dokonywanie nieodwracalnych zmian w status quo spornego terenu".

Album „Ludzie spod Tatr” to opowieść o postaciach, które zapisały się w historii Zakopanego i współtworzyły jego legendę. Kluczem do ich przedstawienia jest pobyt Jana Pawła II na Podhalu w 1997 roku i drogi, które przemierzał. Tytus Byczkowski nieprzypadkowo ukazuje większość bohaterów książki w portrecie lub karykaturze. Swoimi rysunkami nawiązuje do tradycji cyganerii artystycznej, którą przez lata szczyciło się Zakopane. Często też oddaje swym bohaterom głos, aby sami mogli opowiedzieć o wielu niezwykłych wydarzeniach, np. o akcjach ratunkowych w Tatrach Wysokich i w jaskiniach, tragedii śmigłowca „Sokół”, spotkaniach z niedźwiedziami wokół schroniska nad Morskim Okiem, strąceniu olbrzymiej swastyki ze ściany Mnicha w czasie okupacji, brawurowym skoku zagrożonego aresztowaniem kuriera z kolejki linowej czy cudzie, który nastąpił za przyczyną św. Urszuli Ledóchowskiej. Autor zdjęć pięknymi ujęciami wprowadza nas w niepowtarzalny tatrzański klimat.

Tatry i Pieniny. Śladami pierwszych turystów i fotografów to drugie wydanie (znacznie zmienione i poszerzone o Pieniny) książki z 2014 roku, poświęconej początkom fotografii i turystyki tatrzańskiej.

Autor podąża śladami dawnych mistrzów fotografii i stara się odnaleźć ówczesne pejzaże i porównać je z krajobrazami współczesnymi. Album jest podsumowaniem wieloletnich wędrówek artysty po Tatrach i Pieninach. Prezentuje zdjęcia czarno-białe, sepiowane, barwne, ręcznie kolorowane odbitki bromowe oraz fotogramy wykonane w technice podczerwieni. Obok artystycznych fotogramów album zawiera precyzyjnie dobrane do zdjęć cytaty m.in. Witkiewicza, Kraszewskiego, Eljasza-Radzikowskiego oraz informacje krajoznawcze i historyczne. Nie było dotąd książki o Tatrach i Pieninach, która w tak perfekcyjny sposób łączyłaby informacje tekstowe z obrazami. Dodatkowym atutem albumu jest rozdział poświęcony pionierom i późniejszym mistrzom fotografii górskiej, tworzącym w latach 1859 ? 1939. Książka powinna być lekturą obowiązkową dla każdego miłośnika gór.

Przedstawiamy trzeci tom cyklu poświęconego historii zdobywania Tatr Jana Kiełkowskiego. Wielką wartością książki jest obszerna bibliografia, cytaty oryginalnych sprawozdań i opisów historycznych przejść oraz liczne ilustracje.

Tatry są dla wielu z nas górami najważniejszymi. Choć stanowią niewielkie pod względem obszaru pasmo, zostały szeroko opisane w literaturze polskiej, niemieckiej, węgierskiej, czeskiej i słowackiej. Doczekały się również swojej encyklopedii, największej, jaką poświęcono jednemu pasmu górskiemu, oraz niezwykle szczegółowych przewodników, alpinistycznych i turystycznych. Nie doczekały się jednak opracowania własnej szczegółowej historii eksploracji alpinistycznej, mimo że po obu stronach grani głównej są kolebką alpinistów należących przez wiele lat do ścisłej czołówki we wszystkich górach świata.

Przedstawione w Zdobyciu Tatr dzieje działalności górskiej: ich intensywność, rozmach i zasięg, zapierają dech w piersiach, a dbałość o każdy detal, starannie wybrane grafiki, ryciny, cytaty, a także przebogaty spis literatury źródłowej sprawiają, że dzieło Jana Kiełkowskiego już teraz można zaliczyć do najważniejszych opracowań na temat problematyki tatrzańskiej w historii literatury polskiej.

Autorka położyła nacisk na przedstawienie koncepcji Stanisława Witkiewicza i ukazanie jej na tle prądów ogólnoeuropejskich. Całość obrazu podtatrzańskiego ośrodka kulturalnego dopełniają dzieje lokalnej prasy. Zakopane zyskało niezwykłą wprost pozycję nie tylko w polskiej kulturze, ale także w naszej zbiorowej świadomości. Po dziś dzień wszystko, co zakopiańskie budzi ciepłe uczucia u dużej części Polaków. Przyczyniła się do tego z pewnością złota era w dziejach Zakopanego, którą stara się przedstawić właśnie niniejsza praca, a także mit, który się wówczas narodził, wielokrotnie na kartach książki przywoływany.