Murzynowo. Znaki istnienia i tożsamości kulturalnej mieszkańców wioski nadwiślańskiej XVIII-XX wieku - Olędzki Jacek

Praca, Kretków. Właściciele - Zabtytki - Duszpasterze, została oparta na solidnych badaniach źródłowych. Dostarcza nowej wiedzy związanej z Kretkowem oraz znacznie poszerza dotychczasowe ustalenia. Zawarte treści maja dużą wartość poznawczą i spotykają się z zainteresowaniem czytelników. Mogą także stanowić zachętę do podjęcia dalszych badań.

Jest to pierwsza książka całościowo przedstawiająca tematykę Kaszubów, ich historię, kulturę, miejsca we współczesnym świecie, a także obyczaje. Autorką jest doktor etnograf z Uniwersytetu Warszawskiego, która w przystępny sposób prowadzi rozważania nad tożsamością ludzi zamieszkujących teren Kaszub. 

Przyszło nam żyć w osobliwych czasach. Od Heraklita wiemy, że nie sposób wejść dwa razy do tej samej rzeki - ale co robić, gdy nas samych unosi rwąca rzeka zmian, zasypująca przeszłość piaskiem niepamięci, pokrywająca mułem masowej kultury wszystko, co odrębne i co swojskie. U wielu budzi to sprzeciw. Z niego bierze się obrona własnej tożsamości, odżywanie regionalizmów, poszukiwanie swoich korzeni, próby ocalenia wspomnień z krainy dzieciństwa. Może więc jednak uda się ocalić piękno różnorodnego świata? Książka Wincentego Kołodzieja o Kamionce Małej, wsi Lachów Limanowskich, bliższej ojczyźnie Autora, książka która buduje pomost pomiędzy przeszłością a teraźniejszością – umacnia taką nadzieję.

Prof. dr hab. Stanisław Moskal

Prezentowana publikacja jest monografią przygotowaną przez badaczy związanych z Polską Akademią Nauk, Uniwersytetem Jagiellońskim, Uniwersytetem Pedagogicznym w Krakowie i Instytutem Pamięci Narodowej, a przedstawiającą dzieje dawnego majątku ziemskiego położonego w świętokrzyskiej wsi Plechów.

Pierwsza popularnonaukowa książka stanowiąca pełen zarys stosunków polsko-ukraińskich w latach 1943-1947. Autor przedstawia przebieg krwawego konfliktu jaki rozgorzał pomiędzy Polakami i Ukraińcami, a którego ramy chronologiczne wyznaczają dwa często przywoływane wydarzenia historyczne: rzeź wołyńska, czyli czystka etniczna dokonana na Polakach przez nacjonalistów ukraińskich w 1943 roku, oraz akcja &"Wisła", przymusowe wysiedlenia Ukraińców z południowo-wschodniej Polski. Zatrważający bilans konfliktu do dziś ciąży na zbiorowej pamięci Polaków i Ukraińców.

Z wiślanej delty. Tczew, Gdańsk, Żuławy, Malbork to publikacja, która przenosi czytelnika do II połowy XIX wieku. świata, w którym sąsiadują ze sobą nowoczesne gdańskie kamienice i prototyp dorożki - taradajki, a w tle widzimy bogactwo regionalne Żuław, z wysuwającą się na plan pierwszy wyjątkową siecią kanałów. Wszystko zaś okraszone filozoficznymi dygresjami, z których wiele zachowało aktualność do dziś. Jak stwierdza znany gedanista, Andrzej Januszajtis, "lektura tej książki jest jak przyjemny spacer z mądrym przewodnikiem, odsłaniającym naszym oczom pełnię piękna naszych stron".

Literatura kajakowa do najbardziej popularnych nie należy - tym bardziej kibicuję każdemu, kto odważy się odłożyć wiosło i chwycić za pióro (tudzież klawiaturę komputera). Tomasz Andrzej Krajewski podjął się niełatwego zadania. Nie przepłynął Atlantyku, Amazonki ani Rio Colca, ale - niczego nie ujmując Królowej Polskich Rzek - Wisłę. Moczył pióro to z prawej, to z lewej niezliczoną ilość razy, by następnie historię tych pociągnięć wiosłem i historię ziem, które przemierzał, przelać na karty tej książki.

Po zmianie granic w Polsce Ludowej zostało siedemset tysięcy Ukraińców. Nie pasowali do nowej wizji państwa, dlatego wiosną 1947 roku władze postanowiły "rozwiązać ostatecznie problem ukraiński".

Rozpoczęto deportacje, które objęły wszystkich "podejrzanych o ukraińskość", włączając Łemków i mieszane rodziny polsko-ukraińskie.

Zmasowana akcja trwała trzy miesiące. Niektórzy badacze przyjmują, że zakończyła się na przełomie września i października 1947 roku, ale mniej systematyczne wywózki ciągnęły się jeszcze przez wiele lat. W sumie wywieziono około 140–150 tysięcy osób.

W wielu wsiach w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, na Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie zapadła cisza. Wysiedleni zamieszkali kilkaset kilometrów dalej, w okolicach Olsztyna, Morąga, Giżycka, Węgorzewa, w Zielonogórskiem, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim. Odtąd towarzyszył im strach, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

W pracy udokumentowano genezę operacji "Wisła", podkreślając i przypominając, że była wymuszona zbrodniczą działalnością band UPA, wcześniej na Wołyniu i na Podolu i stanowiła wówczas jedyny skuteczny środek zapobiegający dalszemu ludobójstwu w południowo-wschodniej Polsce. W czasie II wojny światowej ukraińscy szowiniści z UPA zamordowali ok. pół miliona Polaków. Jeszcze kilka lat po wojnie płonęły polskie wsie i mordowani byli ludzie. Do czasu przeprowadzenia operacji "Wisła", bandy UPA wymordowały w okrutny sposób na terenie obecnego województwa lubelskiego i rzeszowskiego ponad 20 tys. Polaków. Tymczasem przedstawiciele nacjonalistów ukraińskich coraz natarczywiej i z coraz większym tupetem żądają rehabilitacji banderowców i upowców, oraz przyznania tej zbrodniczej organizacji praw kombatanckich.

Operacja „Wisła” w ogniu polemik i kontrowersji.

Reportaż Krzysztofa Potaczały ukazuje różne odcienie zbrojnego konfliktu ukraińsko-polskiego na rubieżach Rzeczypospolitej. Autor dotarł nie tylko do intrygujących dokumentów, lecz przede wszystkim do uczestników wydarzeń.

Operacja „Wisła” nie zakończyła się wraz z wypędzeniem na Ziemie Odzyskane Ukraińców i mieszanych rodzin ukraińsko-polskich – trwa w przekazywanej z pokolenia na pokolenie pamięci. To wspólna pamięć Polaków i Ukraińców, choć w dużej mierze rozumiana i odczuwana inaczej; nacechowana nieufnością, pretensją i niechęcią do wybaczenia win.

Główną bohaterką pamiętników jest, oprócz ludzi, ziemia. To wokół niej koncentruje się wysiłek ich bohaterów. To kolejny dowód na to, jak bardzo polski rolnik zrośnięty jest ze swą ziemią – ojcowizną. Na drugim miejscu bohaterowie wspomnień stawiają pracę, pisząc nie tylko o jej trudach, ale także o jej ogromnej wartości.

Są jeszcze miejsca na ziemi – ostatkiem sił nie goni się tam z pracy do domu, nie zauważając, co mija się po drodze; są jeszcze takie miejsca, w których sąsiad znajduje czas, by usiąść na ławie, popatrzeć sąsiadowi głęboko w oczy i powierzyć mu swoje troski, i wsłuchać się w jego boleści; są jeszcze miejsca na polskiej ziemi, w których ludzie znajdują chwile, by spojrzeć w niebo i z zachwytem przywitać klucze powracających z nastaniem wiosny żurawi czy z zaciekawieniem przyglądać się, jak z trawy ospale wysuwają się winniczki, by zażyć odrobiny ciepła; są też miejsca, w których zbierają się ludzie, by w gromadzie śpiewem czy muzykowaniem budować wspólnotę odczuć i przyjacielskich relacji. Są jeszcze i takie miejsca, w których, skoro na jednych przychodzi czas smutku, inni szanują ten stan i przynajmniej nie obrażają powagi chwili, a gdy spada na kogoś radość i wesele, inni wtórują mu w uniesieniu, nastrajając się na odpowiednią nutę, kiedy jedni oddają się postowi i zadumie modlitewnej, inni, choćby nie mieli ku temu powołania, z karnawałem wstrzymują się na inną porę.