Między endecją a sanacją. Wspomnienia ziemianina - Kazimierz Fudakowski

Generał Jan Romer (1869-1934), jak wielu Polaków u schyłku XIX w., podjął zawodową służbę wojskową w armii austro-węgierskiej. Ukończywszy Akademię Wojskowo-Techniczną w Wiedniu do 1914 r. pełnił różne funkcje w armii, aż po dowództwo pułku. I wojnę światową spędził na froncie wschodnim i włoskim, gdzie doszedł do rangi dowódcy dywizji. Do Wojska Polskiego wstąpił w 1919 r. i od razu wyruszył na front w Małopolsce Wschodniej, gdzie walczył przeciw Ukraińcom. W czasie wojny 1920 r. dowodził dywizją, grupą operacyjną i armią, a także pełnił służbę w komisji zakupów sprzętu we Francji i Naczelnej Kontroli Wojskowej. Służbę zakończył w randze generała broni.

Sumienie Polski i inne szkice kresowe to zbiór trzydziesty czterech znakomitych, a przy tym mało znanych tekstów Michała Kryspina Pawlikowskiego poświęconych Wilnu, Mińskowi, krajobrazom Białorusi, z humorem opowiadających o młodzieńczych przygodach autora, o jego pasjach myśliwskich, kulinarnych i podróżniczych. Część z publikowanych w tym tomie szkiców autor zebrał w wydanym w 1971 zbiorze Brudne niebo, pozostałe drukowane były w londyńskim tygodniku Lwów i Wilno.

Edward Woyniłłowicz, któremu poświęcona jest książka, był działaczem społecznym, fundatorem kościoła pw. Świętych Symeona i Heleny w Mińsku, właścicielem pałacu w Sawiczach i rozległych dóbr ziemskich. O jego działalności społecznej, ale przede wszystkim o życiu prywatnym barwnie i szczegółowo opowiada dziennikarka Gizela Chmielewska. Autorka zamieszcza wiele fotografii i innych materiałów dotyczących rodu Woyniłłowiczów, a także cytuje niepublikowane dotąd rękopisy.

Konserwatyści w Polsce lat 1935-1939 stanowi efekt kilkuletnich badań autora, który przedstawił konserwatystów w ostatnim okresie ich działalności. Praca ta stanowi kontynuację wcześniejszych monografii - Sz. Rudnickiego pt. Działalność polityczna polskich konserwatystów 1918-1926 i W. Władyki pt. Działalność polityczna polskich stronnictw konserwatywnych w latach 1926-1935.

"Jeżeli przyszłe pokolenia będą chciały się czegoś dowiedzieć, jak kształtowało się życie nasze w ciągu 20-lecia niepodległości, sięgną do Składkowskiego. Oczywiście, ta książka obejmuje tylko najbardziej prozaiczne realia, ale te się przecież także liczą i bez nich obraz jest, powiedziałbym, niekompletny. Książki tej nie pisał intelektualista, ale pisał człowiek, który uprawiał doskonałą literaturę"  – Zygmunt Nowakowski o Kwiatuszkach administracyjnych.

Wojna polsko-rosyjska 1919-1920 r. obfituje w wiele wydarzeń mogących stanowić temat licznych prac historycznych. Składają się na nie poszczególne kampanie, operacje czy bitwy. Wśród tych ostatnich godna wyeksponowania jest bitwa o Lwów. Co prawda los wojny polsko-rosyjskiej 1919-1920 r. przesądzony został podczas bitwy na przedpolach Warszawy w sierpniu 1920 r., Ale przyczyniło się do tego powstrzymanie ofensywy 1 Armii Konnej Budionnego pod Lwowem w tym samym czasie załamało plan Stalina przerzutu rewolucji bolszewickiej na Bałkany.

Publikacja ma służyć wszystkim, którzy poznać pragną ten ważny i heroiczny okres dziejów Polski i jej mieszkańców. 
W książce: 
- Polacy w I wojnie światowej 
- Legiony Piłsudskiego 
- 11 listopada 1918 
- Konflikty z Ukraińcami i Litwinami 
- Powstanie wielkopolskie 
- Powstania śląskie 
- Wojna 1920 roku

Odrodzona w 1918 roku, po mrokach długiej niewoli, Rzeczpospolita stanęła przed bardzo wieloma wyzwaniami: musiała zintegrować ziemie znajdujące się przez ponad wiek pod obcymi zaborami, zlikwidować skutki tej niewoli oraz pokonać trudności gospodarcze będące skutkiem rozbiorów i dewastujących jej ziemie wojen. Musiała też wypracowywać model sprawowania rządów w wolnym kraju, co utrudniały różne, często ścierające się wizje jego funkcjonowania. Dodatkowo stałym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa narodowego była postawa obu wielkich sąsiadów: Niemiec i Rosji Radzieckiej, kwestionujących postanowienia zarówno traktatu wersalskiego, jak i traktatu ryskiego, choć uprawomocnieni przedstawiciele obydwu tych państw złożyli podpisy pod tymi dokumentami sformułowanymi w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego.

Co decyduje o przynależności do narodowej wspólnoty, o byciu Polakiem? Jakie są podstawy i korzenie polskiego nacjonalizmu?

Nie ostatnie słowo oskarżonego zawiera 35 artykułów, obejmujących działalność państwową Felicjana Sławoja Składkowskiego od pierwszych chwil odrodzonej Polski aż do katastrofy wrześniowej 1939 i wydarzeń bezpośrednio z nią związanych. Książka ukazuje Autora jako niezrównanego polemistę, świetnego szermierza słowa, który nie tylko umiał się bronić, ale potrafił także w odpowiedniej chwili zaatakować, zadając dotkliwe ciosy przeciwnikom.

Złożona sytuacja Polski międzywojennej – struktura narodowościowa z mniejszościami narodowymi, konflikty polsko-ukraińskie, podziały ideowe i polityczne zrodziła wiele mitów i nieprawd historycznych. Prof. Garlicki z wieloma z nich stara się rozprawić. 

Książka Przez góry, doliny... jest spojrzeniem wstecz i próbą pokazania, jak zawiłe bywają losy polskich ziemian, którzy swego czasu zmuszeni byli opuścić rodzinne domy, a często i kraj. Udowadnia, że mają oni w sobie niezwykłą siłę, pozwalającą im wytrwać we własnych tradycjach i przekonaniach nawet na najdalszych krańcach ziemi, potrafią przyjaźnić się i kochać, szukać szczęścia, pracować i wychowywać dzieci – po prostu żyć pełnią życia. Te wspomnienia to prawdziwa panorama życia przedstawicieli znanych polskich rodów zarówno w czasach spokoju, jak i podczas trudnych lat wojny i emigracji, opatrzona niepublikowanymi wcześniej fotografiami.

Publikacja jest pierwszą w historiografii próbą bilansu dokonań wojskowych, dyplomatycznych i politycznych płk. Becka. Stanowi zarówno podsumowanie dotychczasowego stanu badań, jak i punkt wyjścia do dalszych studiów. Zawarte w poszczególnych artykułach twierdzenia i postulaty badawcze zapewne wywołają żywe reakcje nie tylko znawców dziejów dyplomacji i wojskowości, lecz także miłośników historii. Ci ostatni będą teraz mogli skonfrontować funkcjonujące w obiegu publicznym ?rewolwerowe? teorie dziennikarzy, mających za nic reguły obowiązujące w ogrodach Klio, z ustaleniami zawodowych historyków, którzy prowadzili rozległe kwerendy w archiwach krajowych i zagranicznych.

Co skłoniło mnie do tego, by po raz trzeci w ciągu ostatnich trzech lat zaostrzyć pióro, a w zasadzie dokładniej rzecz ujmując odkurzyć klawiaturę laptopa? Sądzę, że niebagatelną rolę odegrało tu życzliwe zainteresowanie Czarną księgą sanacji (Prohibita, 2017 r.) zarówno ze strony publicystów (...) jak i świata nauki. Oczywiście takie opinie są wyjątkiem, ponieważ większość naszych publicystów, koryfeuszy, luminarzy bierze udział w nieustającym, permanentnym festiwalu piania hymnów pochwalnych na cześć sanacji. Jedni robią to, ponieważ faktycznie wierzą w zalety sanacyjnych rządów. Drudzy zaś a pewnie tych jest więcej wychwalają i będą wychwalać Piłsudskiego i sanację w obawie przed utratą stanowisk, uczelnianych synekur, redaktorskich stołków, rządowych dotacji czy unijnych grantów na badania. I jedni i drudzy są impregnowani na fakty, na prawdę; i jedni i drudzy będą piać te swoje hymny pochwalne o rozwoju motoryzacji w latach 30., o dynamicznym rozwoju gospodarki za sanacji, o genialnym Piłsudskim aż do zachrypnięcia. (...)

Autor zestawił w swojej książce spisane przed kilkudziesięciu laty wspomnienia ziemian zaangażowanych w działalność konspiracyjnej organizacji „Uprawa”-„Tarcza” z zapisem wywiadów, jakie przeprowadził z młodszym pokoleniem ziemiańskich rodzin, z osobami, które w czasie okupacji były w wieku dziecięcym lub młodzieńczym. Konfrontując pamięć dwóch pokoleń o okupacyjnych losach ziemian, ukazał dwie odmienne, ale wzajemnie przenikające się narracje. Został w ten sposób odtworzony możliwie pełny obraz życia podkrakowskich dworów w czasie II wojny światowej.

Ostatnio w historiografii polskiej coraz szerzej jest obecny nurt memuarystyczny, który szczególnie widoczny jest w aspekcie spuścizny ziemiańskiej. O ile w ubiegłych dwóch dekadach w odniesieniu do wspomnień ziemiańskich dominowały publikacje bez aparatu naukowego (względnie bardzo podstawową edycją), to obecnie coraz więcej tekstów jest edytowanych, co podnosi wydatnie ich wartość poznawczą. Jednocześnie pozwala to na wprowadzenie do obiegu naukowego treści, których nie znajdziemy w dokumentacji aktowej. Wiedza tam zawarta niejednokrotnie pozwala niejako wniknąć za kulisy procesów czy zjawisk, jak też egzemplifikuje wiele z nich. Ponadto pamiętniki są nieocenionym źródłem informacji na temat motywów działań, postaw i zachowań oraz światopoglądu ich autorów, a to, przy zastosowaniu odpowiednich metod, przekłada się bezpośrednio na opis całych grup.

Dziennik Janiny Konarskiej to kolejna w tym roku, po bestsellerowej Amerykańskiej księżnej Virgilii Sapiehy, książka z serii „Świadectwa. XX wiek”, przedstawiająca ziemiański świat pierwszej połowy XX wieku z kobiecej perspektywy.

Burzliwa epoka przełomu na tle prywatnego życia Janiny z Fuldów Konarskiej. Jej dziennik ukazuje rzeczywistość ostatnich lat XX wieku w Królestwie Polskim z perspektywy młodej panny z Radomia, i lata pierwszej wojny, widziane już oczami mężatki 0 z majątku Kluczewsko koło Włoszczowy.

W realia salonu i dworu wkrada się świat zewnętrzny, przynoszący wielkie przemiany polityczne i społeczne: rewolucję 1905 roku, wybuch wojny, przetaczanie się przez ziemie polskie kolejnych frontów, formowanie się niepodległości. Notowane na bieżąco wrażenia autorki pozwalają poczuć codzienność tej niezwykłej epoki, a także poznać z bliska ją samą – trochę rozpuszczoną jedynaczkę z dobrego domu, trochę „piękny przykład kobiety polskiej”. A przy tym – rezolutną komentatorkę rozgrywających się na jej oczach wydarzeń.

Opowieść rodzinna, Dom w Mordach. Rodzina Konstantego i Henryka Przewłockich 1912-44.

Książka o Przewłockich to zapis życia ziemiańskiej rodziny w burzliwie zmieniającej się rzeczywistości – od zaborów, przez I wojnę światową i odrodzenie polskiej państwowości, po II wojnę światową, która położyła kres ziemiańskiemu życiu.

Książka przedstawia losy rodziny Przewłockich w latach, w których zamieszkiwali pałac w Mordach, w powiecie siedleckim. To unikatowa kronika z nieistniejącego już świata polskich ziemian – ich życia codziennego, obyczajów, tradycji, wzajemnych stosunków oraz roli, jaką odgrywali w lokalnej społeczności.

Rycerstwo, szlachta, ziemianie… Mieli zniknąć. Przetrwać w pamięci jedynie jako oderwani od życia miłośnicy bali, polowań i „kuchni szlacheckiej”. Autorka tejże książki zatytułowanej Rycerze wielkiej sprawy. Szkice ziemiańskie udowadnia, że to mit. W ponad dwudziestu odsłonach ukazuje portrety wychowanków polskich dworów i dworków, z których wielu poznała osobiście. Przedstawicieli prawdziwej elity tworzącej Rzeczpospolitą przez całe stulecia. Wbrew pozorom ich historia nie urywa się, lecz trwa nadal.

W kwietniu ubiegłego roku rozpoczął się proces beatyfikacyjny autora tych wspomnień. Ziemianina, prawdziwego gospodarza, Polaka i bohatera dla jednych, obszarnika i wyzyskiwacza dla drugich. Człowieka przez Polskę całkowicie zapomnianego i lekceważonego, za to docenionego przez komunistyczną Białoruś. Jest bowiem Edward Woyniłłowicz jednym z wielu Polaków, uznawanych dziś za białoruskich bohaterów narodowych. Hołd składa mu zarówno baćka Łukaszenka, jak i wierni Kościoła Katolickiego w jego rodzinnej Mińszczyźnie.

Autor pamiętnika, ziemianin, ostatni właściciel Podlesia. Brał udział w wojnie 1920 roku, żołnierz AK. Po wojnie szykanowany przez komunistyczną władzę, zmuszany do zmiany miejsc pracy i zamieszkania ponad 20 razy. Wspomnienia zadedykował synom.