Lwów 1920 - Lech Wyszczelski

Popularnonaukowa monografia ukazująca polsko-ukraińskie walki o Lwów, toczone od jesieni 1918 aż do wiosny 1919 roku. Walki te, stanowiące część zmagań o kształt wschodniej granicy państwa polskiego, zdecydowały o tym, że miasto kresowe Lwów znalazło się w granicach Polski.

Tematem książki jest pierwsza wojna stoczona przez Drugą Rzeczpospolitą, słabo obecna w świadomości historycznej współczesnego Polaka, bo pozostająca w cieniu legendy wojny polsko-bolszewickiej. Autor nadał swojej relacji układ chronologiczny, opisując kolejne etapy zmagań, po próby ustalenia granicy wojskowej, szczególnie dokładna w opisie wypadków we Lwowie w listopadzie 1918 roku, rzucona jest tu na szersze tło ówczesnej sytuacji międzynarodowej, jak również rozwoju sytuacji politycznej w samej Polsce.

Ekskluzywny reprint wydania z 1925 roku to wycieczka po przedwojennym Lwowie i jego okolicy, z dołączonym kolorowym planem miasta. Na niemal trzystu stronach tego bogato ilustrowanego, pięknymi fotografiami, przewodnika znajdziemy historię Lwowa oraz opisy wszystkich wspaniałych, nawet tych mniej znanych, zabytków Lwowa. Prowadzi on przez przedwojenne lwowskie ulice, wskazując czytelnikowi galerie, muzea, pomniki oraz parki, piękniejsze gmachy, kościoły i cerkwie. Przewodnik zawiera również zaplanowane przez Orłowicza, przed niemal wiekiem, propozycje bliższych i dalszych wycieczek za miasto, które do dziś nie tracą na swej aktualności. Prowadzą one między innymi do Czartowskiej Skały, zamku w Starym Siole, cerkwi w Gródku Jagiellońskim czy zamków w Olesku i Żółkwi.

Odrodzona w 1918 roku, po mrokach długiej niewoli, Rzeczpospolita stanęła przed bardzo wieloma wyzwaniami: musiała zintegrować ziemie znajdujące się przez ponad wiek pod obcymi zaborami, zlikwidować skutki tej niewoli oraz pokonać trudności gospodarcze będące skutkiem rozbiorów i dewastujących jej ziemie wojen. Musiała też wypracowywać model sprawowania rządów w wolnym kraju, co utrudniały różne, często ścierające się wizje jego funkcjonowania. Dodatkowo stałym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa narodowego była postawa obu wielkich sąsiadów: Niemiec i Rosji Radzieckiej, kwestionujących postanowienia zarówno traktatu wersalskiego, jak i traktatu ryskiego, choć uprawomocnieni przedstawiciele obydwu tych państw złożyli podpisy pod tymi dokumentami sformułowanymi w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego.

Nieco ponad dwudziestoletni okres funkcjonowania Wojska Polskiego, w tym ponad dwa lata w systemie wojennym, przyniósł wiele pozytywnych dokonań, chociaż błędów także nie brakowało. Wojsko, z założenia apolityczne, w praktyce nie realizowało tej zasady, zwłaszcza od przewrotu majowego 1926 r., co więcej, aspirowało do ogrywania znaczącej roli politycznej w państwie. Wpływ na to mieli jego zwierzchnicy, szczególnie marszałkowie Józef Piłsudski i Edward Śmigły-Rydz. Wojsko Polskie w II Rzeczypospolitej traktowane było przez kierownictwo państwa jako gwarant międzynarodowej pozycji kraju.

Polsko-litewskie konflikt graniczny po I wojnie światowej wymagał podjęcia zdecydowanych działań. Marszałek Józef Piłsudski zdecydował się na "siłowe" rozwiązanie problemu Wileńszczyzny. 

Książka obejmuje podłoże konfliktu polsko-litewskiego o Wileńszczyznę, próby zażegnania konfliktu drogą pokojową, akcję zajęcia Wilna, utworzenie i funkcjonowanie Litwy Środkowej, doprowadzenie do inkorporacji Wileńszczyzny decyzją Sejmu Wileńskiego oraz uznanie granicy z Litwą na forum międzynarodowym.

Każdy, choćby w najmniejszym stopniu zainteresowany polską historią, powinien tę książkę przeczytać

Wojna, która zmieniła bieg dwudziestowiecznych dziejów. W klasycznym już studium Norman Davies roztacza przed czytelnikiem historycznie wierny, a jednocześnie przystępny w odbiorze, obraz całokształtu wojny polsko-bolszewickiej.

Brytyjski historyk dokładnie odtwarza przebieg poszczególnych kampanii i bitew, naświetla polityczny – tak polski, jak i międzynarodowy – kontekst działań wojskowych i tłumaczy, dlaczego Polska zwyciężyła niesioną na bagnetach czerwonoarmistów „robotniczą” rewolucję.

Zamierzeniem autora było przybliżenie czytelnikom problematyki nieudanych ostatecznie planów Piłsudskiego co do utworzenia zależnego od Polski państwa ukraińskiego oraz dotkliwego pobicia sił Armii Czerwonej.

Wśród lwowskich Orląt to napisane na podstawie dziennika wspomnienie o obronie Lwowa i jej bohaterach. Autor – uczestnik walk – ukazuje przed Czytelnikiem obraz zrazu spontanicznej, potem coraz bardziej uporządkowanej batalii o utrzymanie miasta, w której biorą udział i starzy, doświadczeni żołnierze frontów I wojny światowej, wracający już do domów, i młodzi ludzie, często mieszkańcy tych terenów, studenci, dzieci, nienawykłe do trudów boju.

Wspomnienia Kazimierza Fudakowskiego, właściciela majątku Krasnobród, przynoszą barwny obraz życia społecznego i politycznego na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym. Ich wyjątkowość wynika z pozycji autora w środowisku ziemiańskim, jego pracy w organizacjach rolniczych, a wreszcie roli w Lidze Narodowej i Stronnictwie Demokratyczno-Narodowym. To zaangażowanie pozwoliło Fudakowskiemu stworzyć intrygujący opis sanacji i endecji, widzianych z bliska, przez pryzmat własnych wyrazistych poglądów. Niewątpliwym walorem jego wspomnień są sugestywne charakterystyki znanych działaczy ziemiańskich i polityków, m.in. Romana Dmowskiego i Wincentego Witosa.

"Rok 1920" Józefa Piłsudskiego to wykładnia myśli strategicznej Marszałka spisana bezpośrednio po zakończeniu wojny polsko-bolszewickiej. Wojny, w trakcie której osamotniona i zrujnowana Polska obroniła swoje istnienie przed bolszewicką nawałą i zatrzymała pochód rewolucji na zachód Europy. Książka wydana po raz pierwszy w 1924 roku ukazuje się w wolnej Polsce po raz pierwszy po drugiej wojnie światowej. Pomimo upływu czasu nie straciła na aktualności. Obecne wydanie poprzedza przedmowa płk. dra hab. Juliusza Tyma, podsumowująca główne inicjatywy badawcze dotyczące tej wojny.

Bitwa pod Bolimowem lub szerzej: Bitwa nad Rawką i Bzurą, toczona była od grudnia 1914 roku do lipca 1915 przez jednostki 9 armii niemieckiej przeciwko 1, 2 i 5 armiom rosyjskim. Celem bitwy było zdobycie Warszawy, a nadrzędnym celem niemieckiego naczelnego dowództwa zniszczenie wojsk rosyjskich w Królestwie Polskim. Bitwę tę poprzez liczne analogie: pozycyjny charakter walk, działania minowe oraz użycie przez Niemców na wielką skalę gazów bojowych w trzech kolejnych atakach, można określić jako "Ypres frontu wschodniego". W książce wykorzystano dotychczas niepublikowane materiały z archiwów niemieckich i rosyjskich oraz wiele niemieckich historii pułkowych.

Sensacja naukowa – nieznane fakty wychodzą na jaw!

Po prawie stu latach profesor Andrzej Nowak odkrywa nieznane dokumenty, z których wynika, że w 1920 roku europejskie mocarstwa były gotowe przehandlować Polskę w zamian za pokój z bolszewicką Rosją.

Pojęcie appeasementu jest powszechnie kojarzone z kapitulacyjną polityką względem Hitlera, której najbardziej haniebnym owocem było oddanie Niemcom Czechosłowacji. W swojej sensacyjnej pracy Andrzej Nowak używa tego terminu do opisania ściśle tajnych działań, które w 1920 roku państwa zachodnie podjęły wobec Polski. Opowiadająca o kulisach tych wydarzeń popularnonaukowa książka stanie się wydarzeniem na rynku książki historycznej.

 Ta książka to jedno z niewielu (obok „Pożogi" Z. Kossak-Szczuckiej i „Na ostatniej placówce" E. z Zaleskich Dorożyńskiej) pięknych świadectw siły polskości na Kresach i dramatu, jaki spotkał wiernych jej obrońców na najdalej wysuniętych placówkach.

Tragiczne losy Warszawy w latach 1939-45 przysłoniły epokowe wydarzenia, które miały tu miejsce w czasie I wojny światowej. Polska odzyskała wówczas niepodległość po 123 latach niewoli, a następnie obroniła ją w pamiętnym 1920 roku. Warszawa, przez kilkadziesiąt lat stolica jednej z dziesięciu guberni Priwislinskiego kraju, w wyniku wydarzeń wstrząsających wówczas światem wyrosła na niekwestionowaną stolicę narodu i państwa.

Lwów stary i dzisiejszy to zbiór esejów i szkiców z przeszłości Lwowa. Autorem tych szkiców jest Andrzej Jaworski dziennikarz, publicysta i pisarz. Jednak z zamiłowania najbardziej historyk Lwowa. Był jednym z założycieli Towarzystwo Miłośników Przeszłości Lwowa oraz Biblioteki Lwowskiej, piśmie w którym Towarzystwo publikował swoje prace historyczne.

Jedyne takie miasto, jeden taki album…

Blisko 800 kolorowych ilustracji: fotografii, dokumentów, reprodukcji malarstwa i grafik, kredowy papier.

Album zawiera unikalne zdjęcia, w większości publikowane po raz pierwszy w Polsce, zrobione przez mistrzów Adama Lenkiewicza, Zygmunta Goldhammera czy Marka Münza. Są na nich zarówno kościoły, cerkwie i synagogi wciąż obecne w panoramie Lwowa, jak i już nieistniejące przedwojenne kawiarnie, kina, sklepy i targi. Dostrzeżemy na nich także zwyczajnych ludzi przy codziennych zajęciach lub podczas spacerów – w cylindrach i melonikach, w gorsetach i ze zwiewnymi szalami. Dzięki urodzonej we Lwowie pisarce, dziennikarce i tłumaczce Żannie Słoniowskiej, która opatrzyła zdjęcia ciekawymi opisami, odbędziemy nastrojowy spacer ulicami przedwojennego Lwowa.

Monografia obejmuje lata 1921–1926, czyli pierwszy pokojowy okres funkcjonowania Wojska Polskiego. Jest to trzecia część zaplanowanej serii omawiającej całość dziejów Wojska Polskiego w okresie międzywojennym. Napisana w oparciu o badania archiwalne i inne źródłowe oraz najnowszą literaturę przyczynkarską. Praca weryfikuje wiele wcześniejszych ustaleń historiografii i stanowi najpełniejszą prezentację opisywanego okresy dziejów polskiej armii.

,, Jest to typowy warchoł i partyzant, lecz doskonały żołnierz, i umiejętny raczej ataman niż dowódca w europejskim stylu... Bije bolszewików w wielu wypadkach lepiej od sztabowych generałów[...]. Nie żałuje cudzego życia i cudzej krwi , zupełnie tak samo jak własnej. Dajcie mu być sobą, bo innym być nie potrafi".
Marszałek Józef Piłsudski

Książka przedstawia nieznane szerzej fakty z oblężenia Lwowa na przełomie lat 1918/1919. W kilku łączących się z sobą wątkach autor wiedzie czytelnika poprzez obrazy z pola bitwy, walkę żandarmów z batiarami aż do fascynującej gry operacyjnej, którą polska defensywa stoczyła z ukraińskim wywiadem. Jej stawką był Lwów i 200 tysięcy mieszkańców miasta. Walorem książki jest autentyzm faktów i występujących w niej postaci. Powieść jest gotowym scenariuszem filmu wojennego.

Lwowskie Orlęta zostały otoczone wspaniałą legendą. Swym bohaterskim czynem stworzyły bowiem mit o zgodnym współdziałaniu Polaków w obliczu śmiertelnego niebezpieczeństwa. Oprócz opisu krwawych zmagań Orląt, żołnierzy i oficerów Autor przedstawia losy ludzi, którzy po dramatycznej obronie Lwowa nie mogli w nim pozostać. Sugeruje też, aby odwiedzający Lwowski Panteon z czcią pochylili głowy pośród rzędów tamtejszych krzyży.

Pamiętnik Jadwigi Rutkowskiej (prowadzony od 30 czerwca 1914 r. do 27 czerwca 1919 r.) nie zawiera szczegółowych opisów ważnych wydarzeń politycznych, kampanii wojennych czy bitew. Są o nich liczne wzmianki, ale raczej stanowią tło do opisu rzeczy pozornie mniej ważnych. Dowiadujemy się z nich wiele o życiu codziennym Polaków w ówczesnej Galicji, o problemach z egzystencją rodzin polskich żołnierzy walczących o niepodległości ojczyzny. Ojciec i brat autorki pamiętnika byli żołnierzami Legionów Polskich. Jadwiga wraz z matką, przyzwyczajone do wysokiej stopy życiowej dzięki posadzie urzędniczej Bolesława Rutkowskiego, musiały w warunkach wojennych borykać się z wieloma kłopotami materialnymi, zwłaszcza po śmierci ojca w 1916 r. Walki polsko-ukraińskie we Lwowie w listopadzie 1918 r. także ukazane są przede wszystkim przez pryzmat życia codziennego, trudności ze zdobyciem pożywienia i wody, zagrożenia życia. Dla Jadwigi Rutkowskiej i jej matki ogromnym problemem były losy ich brata i syna Stanisława Bożywoja, którego wojenne losy zaprowadziły aż do 4 Dywizji Strzelców, tworzonej na Kubaniu, a dowodzonej przez Lucjana Żeligowskiego. Jadwiga Rutkowska, mimo że młoda wiekiem, znajduje się w wirze ówczesnych trudnych i tragicznych konfliktów narodowych. Spora część jej wspomnień to jednak opisy dylematów szkolnych, kontaktów z koleżankami, zabaw, fascynacji kinem, nauką i sztuką, małych i większych kłopotów. To również świadectwo ówczesnej mentalności, sposobu wychowywania i kształtowania dzieci. Warunki wojenne zmuszały jednak Jadwigę do zachowań nad wiek dojrzałych. W wieku 16 lat zaczęła udzielać korepetycji, co istotnie wspomagało budżet domowy. Skądinąd wiemy przecież, że w wieku lat 18 zgłosiła się do Wojska Polskiego, żeby pracować jako sanitariuszka na froncie polsko-bolszewickim w 1920 r.

Wspomnienia Jadwigi Rutkowskiej są ilustrowane licznymi, w większości nigdy niepublikowanymi fotografiami, m.in. z życia codziennego żołnierzy Leglonów Polskich i z walk polsko-ukraińskich w Galicji w 1919 r.

Obrona Płocka przed wojskami rosyjskimi 18 - 19 sierpnia 1920 r. była jednym z wielu epizodów wojny z bolszewicką Rosją i jak dotychczas pozostaje w cieniu większych zmagań i bitew tej wojny: bitwy warszawskiej, bitwy nad Niemnem, czy bitwy nad Wkrą. Jest to poniekąd zrozumiałe, bo losy wojny decydowały się właśnie w tych bitwach, tym niemniej obrona Płocka też miała znaczenie. Widomym znakiem było odznaczenie miasta Krzyżem Walecznych przez marsz. Józefa Piłsudskiego w czasie jego wizyty w Płocku 10 kwietnia 1920 r. Obrona Płocka w 1920 r. należy do najważniejszych wydarzeń w dziejach miasta w XX w. Przekonani o tym byli już ówcześni mieszkańcy, stąd coroczne uroczyste obchody rocznicy walk oraz podjęte niemal natychmiast próby odtworzenia przebiegu wydarzeń tych dwu dramatycznych dni. Dzięki temu współczesny historyk dysponuje całkiem pokaźną liczbą wartościowych źródeł i opracowań.

Powstanie Wielkopolskie należy do bardzo nielicznych polskich powstań narodowych, które zakończyły się pełnym sukcesem powstańców.

Powstańcy mieli to szczęście, że Niemców powstrzymał przed zdecydowaną ofensywą w celu militarnej rozprawy z powstaniem narzucony im układ rozejmowy podpisany w Trewirze. Nie odważyli się także w maju i czerwcu 1919 r., w ramach krytyki projektu, a następnie samego traktatu pokojowego, na wojnę z Polską. Powstańcy osiągnęli swe cele samodzielnie, przy niewielkim, wręcz symbolicznym wsparciu kadrowym ze strony Wojska Polskiego. Przede wszystkim zrealizowany został cel polityczny, dla którego powstanie wybuchło, gdyż Wielkopolska niemal w całości znalazła się w granicach państwa polskiego.

Dzieje II Rzeczypospolitej zostały dokładnie opisane przez polskich historyków. Z reguły badania dotyczą spraw politycznych, gospodarczych czy wojskowych. Dominuje opis dokonań, sukcesów, natomiast unika się ukazywania "mroczniejszych" obszarów dziejów II RP. Czy nie jest to zacieranie prawdy historycznej? Przecież w dwudziestoleciu międzywojennym odnotowywano nie tylko sukcesy, ale zachodziła też wydarzenia prowadzące do osłabienia bezpieczeństwa Polski, zarówno zewnętrznego, jak i wewnętrznego. Zaliczyć do nich można próby zamachów stanu, brutalną walką polityczną o władzę, strajki i wystąpienia brutalnie pacyfikowane przez siły porządkowe, działania niezgodne z ustawą zasadniczą, próby siłowej polonizacji mniejszości narodowych. Mieliśmy do czynienia także z inspiracją zewnętrzną zjawisk kryzysowych ze strony sąsiadów. W publikacji m.in. z którymi nie do końca były uregulowane sprawy graniczne, rewizjonistycznych dążeń Niemców.

„Lwów w starej fotografii” to piękny i pełen nostalgii album o przedwojennym Lwowie – mieście bliskiemu sercu wielu Polaków. Na czarno-białych fotografiach odnajdujemy przedwojenne bezcenne zabytki, lwowskie ulice, Cmentarz Łyczakowski, gwar wielkomiejskiego życia – to wspaniała fotograficzna wędrówka po zawsze wiernym mieście. Album powstaje w serii książek miast Foto Retro i ma na celu przybliżenie minionych czasów i miejsc oraz utrwalenie archiwalnych materiałów fotograficznych. Książka opatrzona wstępem autorstwa Janusza Majewskiego wprowadzającym czytelnika w niezwykły klimat przedwojennego Lwowa.

Działania opóźniające Legionów Polskich prowadzone w dniach 4-6 lipca 1916 roku pod Kościuchnówką na Wołyniu przeciwko oddziałom rosyjskiego XLVI Korpusu Armijnego, prowadzącego natarcie w ramach ofensywy Brusiłowa.

Polacy nie dopuścili do przerwania frontu, wytrzymując kilkakrotnie ponawiany atak 100 rosyjskiej dywizji piechoty. Pozbawione wsparcia artylerii i łączności brygady legionowe liczyły łącznie tylko 5500 żołnierzy, stawiając opór 13 000 Rosjan.

Najcięższe walki stoczyła I Brygada Legionów Polskich pod dowództwem Józefa Piłsudskiego, a zwłaszcza jej 5 Pułk Piechoty, którego straty bojowe przekroczyły 50 procent.

Bitwa zakończyła się wycofaniem armii austro-węgierskiej. Pomimo taktycznego zwycięstwa Rosjan armia monarchii habsburskiej za sprawą polskich Legionów odniosła niezwykle ważny sukces strategiczny, zapobiegając przełamaniu frontu mogącemu spowodować całkowitą jego dezorganizację na tym odcinku, a w dalszej perspektywie nawet powrót do działań wojennych na terenie Kongresówki. Jednocześnie Rosjanie wyczerpali na długi czas możliwość podjęcia kolejnej tak intensywnej ofensywy.

Oddawało to ponownie inicjatywę strategiczną w ręce państw centralnych. Polskie straty wyniosły 2000 żołnierzy poległych bądź rannych.

Najodważniejszy człowiek XX wieku i jego bezgraniczna miłość do Polski. Ranny kilkadziesiąt razy weteran wszystkich możliwych wojen. Stracił oko, rękę, złamał kręgosłup, a palce dłoni sam odciął sobie z bólu. Nigdy nie zdał wojskowych egzaminów, dwukrotnie rozbił pilotowany samolot i uciekł z włoskiej niewoli. W Chinach był doradcą Czang Kaj-szeka, z fińskim marszałkiem Mannerheimem sekundował w pojedynku, a za przyjaciela uznawali go Winston Churchill, Charles de Gaulle i Józef Piłsudski. Zafascynowany pięcioma polskimi wojnami naraz przybył nad Wisłę w 1920 roku. W Londynie słusznie uznano, że najlepiej zrozumie polską mentalność. Miał wrócić po trzech tygodniach, został na kolejnych dwadzieścia lat. Do jego samotni na poleskich mokradłach można było dotrzeć jedynie łódką. Tam, wśród dzikich zwierząt i chłopów obcinających paznokcie siekierą, zastał go wrzesień 1939 roku...

Świetnie napisane, pełne kolonialnego etosu i angielskiego sarkazmu wspomnienia to barwna panorama przełomów epok pierwszej połowy XX wieku oraz krajów wszystkich kontynentów. Z nich wszystkich za najbardziej fascynujący uznał jednak II Rzeczpospolitą, która przyjęła go jak syna.

W publikacji zostały przedstawione wydarzenia poprzedzające wybuch Wielkiej Wojny w 1914 r. oraz działania wojenne na Kujawach Wschodnich.

Bitwa pod Włocławkiem rozegrała się w dniach 11-13 listopada 1914 r.