Losy Polski i Polaków w okresie II wojny światowej - Edward Pawłowski, Zbigniew Wawer

Odyseja Dywizji Pancernej generała Maczka" to doskonała monografia jednego z najsłynniejszych polskich oddziałów biorących udział w drugiej wojny światowej. Evan McGilvray opisuje rodowód tej formacji, jej powstawanie na obczyźnie, nieuchronne uwikłanie w politykę i chlubny szlak bojowy w okupowanej Europie - poczynając od Normandii, przez Belgię i Holandię, a kończąc na niemieckim Wilhelmshaven.

Przekazujemy czytelnikom popularne opracowanie opisujące jedno z najtragiczniejszych wydarzeń w dziejach Polski. Książka oparta jest na obszernej monografii Czesława Grzelaka i Henryka Stańczyka p.t. Kampania polska 1939. Początek II wojny światowej. Ma ona w sposób przystępny umożliwić poznanie tych tragicznych dni, kiedy Polska zaatakowana przez hitlerowskie Niemcy i komunistyczny Związek Sowiecki podjęła nierówną walkę z największymi potęgami militarnymi ówczesnej Europy. 

W okresie PRL była propagandowym symbolem „przyjaźni i braterstwa broni ze Związkiem Radzieckim”. W III Rzeczypospolitej stała się tym, za co większość Polaków uważała ją od początku: jednostką sowieckich janczarów, którzy osadzili w Polsce namiestników Stalina. Armia Berlinga była zbieraniną jakich mało: tworzyli ją komunistyczni renegaci, którzy opanowali jej aparat polityczny, sowieccy oficerowie, którzy mieli dopilnować, żeby nie wymknęła się ona z ręki Stalina, ale i przedwojenni polscy wojskowi, którym marzyła się kariera legionistów Piłsudskiego. Najliczniejszą grupę stanowiły jednak żołnierskie masy –zarówno ci, którzy „nie zdążyli do Andersa” i chcieli uciec z „nieludzkiej ziemi”,  jak i wcieleni z poboru na ziemiach Rzeczypospolitej, w tym nawet oficerowie AK.

Tadeusz Kisielewski szczegółowo kreśli tło powstania armii Berlinga, ukazuje panujące w niej stosunki, prowadzi czytelnika przez krwawe pola jej bitew. Opowiada, co jej żołnierze robili w Katyniu i jak znaleźli się w pobliżu Monte Cassino, a także opisuje ostatnią szarżę polskiej kawalerii. Autor wykorzystał bogaty materiał źródłowy, często unikatowy, jak również wspomnienia byłych kościuszkowców, opublikowane tak dawno, że już niemal zapomniane. Dodatkowym walorem książki są liczne zdjęcia i dokumenty, niejednokrotnie publikowane po raz pierwszy.

Dziewięć opowieści opartych na wydarzeniach historycznych towarzyszących drugiej wojnie światowej, takich jak Powstanie Warszawskie, bitwa pod Monte Cassino, rzeź wołyńska. Interesujący jest rozdział zawierający profesjonalne spostrzeżenia i uwagi na temat typów samolotów, którymi latał generał Władysław Sikorski. Książka utkana jest z rozmów, relacji, autorka sięga także po dokument i inne przekazy. Aleksandra Ziółkowska-Boehm z dużą dozą empatii pokazuje losy swoich bohaterów. Są nimi ludzie o znanych nazwiskach (Krystyna Wańkowiczówna, Zofia Korbońska, Janusz Brochwicz Lewiński „Gryf”, Marek Jaroszewicz, Zdzisław Starostecki), ale także pojedyncze osoby, które wojna naznaczyła na zawsze: zabrała bliskich, zburzyła dom, pozostawiła na emigracji. Polskie losy.

Andrea Löw i Markus Roth opisują przede wszystkim wyczerpująco historię i dzieje ludzi mieszkających w jednym z największych gett w Polsce. Korzystając z licznych wspomnień, pamiętników i dokumentów w języku polskim, niemieckim i angielskim tworzą naukowy, a zarazem plastyczny obraz życia Żydów w okupowanym Krakowie. W centrum ich zainteresowania stoi nie masa anonimowych i rzekomo biernych ofiar, lecz myślących, działających, czujących jednostek.

Dzieci odważne i niezłomne, które ocaliły siebie i bliskich z sowieckiego piekła. Przeszły z armią Andersa jej żołnierską odyseję, trafiły do Iranu, Afryki, Indii i Nowej Zelandii. Polskie dzieci, którym wydarto dzieciństwo, pamiętają wojnę inaczej niż dorośli. Lektura ich wspomnień porusza, budzi sprzeciw wobec sowieckiego zbydlęcenia i podziw dla heroizmu małych Polaków.

Palmiry – miejsce masowych hitlerowskich egzekucji polskich elit społecznych i intelektualnych. Trafiali tam ludzie uznani za „wrogów Rzeszy” i „politycznie niepewni” – osadzeni na Pawiaku i w więzieniu na Rakowieckiej, w areszcie śledczym na Daniłowiczowskiej, w celach siedziby gestapo w alei Szucha, typowani do zbiorowych ulicznych egzekucji, których nie dawało się utrzymać w tajemnicy.

W palmirskim lesie zatrzymywały się „budy” wyładowane ludźmi. Ofiarom krępowano ręce i zasłaniano oczy. Pędzono grupami na polanę i ustawiano nad wykopanymi dołami. Oddawano salwę z broni maszynowej, rannych dobijano kolejnymi strzałami. Często grzebano ludzi żywcem. Zapełnione doły Niemcy przysypywali ziemią, maskowali ściółką i sadzili młode sosny. Palmirska ziemia miała nigdy nie zdradzić swojej tajemnicy.

Jak Niemcy między grudniem 1939 roku a lipcem 1941 roku stworzyli małą fabrykę śmierci?

Po co leśniczy wbijali łuski pocisków w drzewa?

Czy komukolwiek udało się uciec z transportu do Palmir?

W jaki sposób skazani próbowali powiedzieć światu o zbrodni w Palmirach?

Dlaczego po dziś dzień ludzie bezskutecznie szukają tam swoich najbliższych?

Opowieść o miejscu, które nadal skrywa tajemnice. Opowieść, która przywraca pamięć ofiarom.