Listy z Kresów. Opowieść o Józefie z Moszyńskich Szembekowej - Magdalena Jastrzębska

Edward Woyniłłowicz, któremu poświęcona jest książka, był działaczem społecznym, fundatorem kościoła pw. Świętych Symeona i Heleny w Mińsku, właścicielem pałacu w Sawiczach i rozległych dóbr ziemskich. O jego działalności społecznej, ale przede wszystkim o życiu prywatnym barwnie i szczegółowo opowiada dziennikarka Gizela Chmielewska. Autorka zamieszcza wiele fotografii i innych materiałów dotyczących rodu Woyniłłowiczów, a także cytuje niepublikowane dotąd rękopisy.

Gawędy o czasach i ludziach to zbiór wspomnień autora, w których opisał on dzieje rodzinnej Kowieńszczyzny i współczesne sobie wydarzenia na przestrzeni stulecia. Skromny tytuł nie oddaje w pełni wartości tej książki obejmującej kilkadziesiąt wspomnień-biogramów różnych osób, które autor miał okazję poznać w swoim długim i bogatym życiu. Dziesiątki sag szlacheckich, setki postaci, tysiące szczegółów, umiejscowionych w konkretnych okresach i scenerii.

Na „Kroplę goryczy” składają się cztery opowieści o przedstawicielach kresowych rodów: Marii z Jordan-Rozwadowskich Górskiej, Michalinie z Woyniłłowiczów Horwattowej, rodzinie Stulgińskich oraz Zofi i z Hartinghów i Wincentym Wołodkowiczach. Ich domy – dwory i pałace położone na dawnych Kresach Wschodnich – oraz wznoszone przez nich świątynie po traktacie ryskim znalazły się poza granicami Rzeczypospolitej. Oni sami zmuszeni zostali do opuszczenia rodzinnych stron. Kim byli ci naznaczeni przez historię ludzie? Co po sobie zostawili? Czy tam, po wschodniej stronie granicy, nadal stoją ich kresowe rezydencje? A może nie ostał się nawet kamień na kamieniu? Ta książka to podróż w czasie i przestrzeni – piękna i pouczająca, niepozbawiona jednak tytułowej kropli goryczy.

Podróż na Wschód to kolejna książka autorki napisana pod wpływem wypraw na Białoruś w 2008 i 2009 roku. Tytułowa podróż na Wschód jest czymś więcej niż zwykłą wycieczką turystyczną. Jest próbą zajrzenia w przeszłość i teraźniejszość dawnych polskich ziem kresowych. Ma wymiar sentymentalny, tragiczny i smutny zarazem. Czytelnik znajdzie tu pełne uroku opowieści o kresowych rodach ziemiańskich oraz opisy współczesnego stanu ich siedzib i grobowców, a wśród nich m.in. historię tragicznej śmierci ks. Skirmuntów, niedawno odnalezione informacje o pisarce Zofii Żurakowskiej oraz dzieje Wańkowiczowskich Kalużyc i Rejtanowskiej Hruszówki.

Prowadziły salony, utrzymywały kontakty z artystami, zajmowały się działalnością dobroczynną i patriotyczną. Romantyczna Konstancja pod wpływem Teofila Lenartowicza pisała wiersze. Liza stała się korespondentką francuskiego pisarza Prospera Mériméego i zaufaną towarzyszką zabaw cesarzowej Eugenii. Laura rozwijała talenty dyplomatyczne jako współpracowniczka męża-ambasadora. Siostry Lachman, mimo iż niegdyś były bohaterkami pierwszych stron gazet, wierszy i powieści, a także nierzadko salonowych plotek, dziś są prawie zapomniane. Autorka wydobywa z cienia piękne nieznajome, kreśli ich sylwetki na tle obyczajowym i politycznym ówczesnej Europy, a wiek XIX to czas powstań narodowych, ostatniego cesarstwa we Francji, bogatych kresowych rezydencji, pisarzy szukających swoich muz, a także portretów pięknych pań, które do dziś zdobią ściany muzeów.

Wielkie damy, patriotki, kolekcjonerki, filantropki, strażniczki ognisk domowych i tradycji, posażne córki magnatów, z biegiem lat zmieniające się w dostojne matrony – panie na kresowych włościach. Spoglądają na nas milcząco z portretów zdobiących ściany muzeów. Ich wspaniałe domostwa w Pietniczanach na Podolu, Szpanowie na Wołyniu, legendarnych Antoninach, Wierzchowni, Białej Cerkwi, Nieświeżu, Połoneczce i wielu innych malowniczych miejscach albo istnieją dziś tylko na fotografiach w sepii – zmiecione podmuchem rewolucji i wojen, albo pełnią całkiem inne funkcje, jakże dalekie od domowego zacisza. 

Kornel Krzeczunowicz opowiada o swych korzeniach – rodzinach Krzeczunowiczów i Theodorowiczów, wywodzących się od pierwszego ormiańskiego wójta Stanisławowa Kirkora Der Awedykowicza. Sięgając do zamierzchłych czasów i dawnych legend, ukazuje przyczyny, dla których niegdyś Ormianie opuścili swą ojczyznę i osiedli na kresach Rzeczypospolitej. Wśród starych dokumentów poszukuje wzmianek o swych przodkach. Wiele uwagi poświęca autor oczywiście przełomowi wieków i początkom wieku XX, kiedy to spędzał młode lata w otoczeniu najbliższych w rodzinnych Bołszowcach i walczył na frontach I wojny światowej.

Książka zatem ukazała się w roku 1843 i miała oszałamiające powodzenie. Sześć nakładów we Francji, kilka pirackich wydań w Belgii, szereg tłumaczeń: w sumie dwieście tysięcy egzemplarzy w krótkim przeciągu czasu, cyfra na owe lata zawrotna. Wciągnięta natychmiast na indeks w Rosji, była tam przemycana przez podróżnych zagranicznych i rosyjskich: czytano ją to z cierpką aprobatą, to z gwałtownym oburzeniem. […]

Mikołaj I wpadł po szybkim przekartkowaniu czterech tomów w gniew, słyszano go mruczącego pod nosem: „Moja wina, to ja ułatwiłem temu łajdakowi przyjazd do Rosji”. Fama jednak głosi, że dał się później przemoc ciekawości i wyjątkowo nudne wieczory w pałacu wypełniał sobie i rodzinie czytaniem na głos wybranych rozdziałów.

Dopiero po upływie siedemdziesięciu blisko lat, w roku 1910, cenzura carska zezwoliła na skrócone rosyjskie wydanie książki. Prawie jednobrzmiący skrót ujrzał światło dzienne nazajutrz po rewolucji, ale został błyskawicznie skonfiskowany, z powodów które są bardziej oczywiste dzisiaj niż mogły być wtedy.

W latach trzydziestych i czterdziestych (opowiada Kennan) dyplomaci zachodni akredytowani w Moskwie polowali na fragmenty Rosji 1839 i czytali je zachłannie z „nieopisaną rozkoszą”.

Autorzy i autorki niniejszego zbioru studiów postawili sobie za cel wyznaczenie nowych obszarów badań nad specyficznym materiałem źródłowym, jakim pozostaje kobieca korespondencja, i ujęcia owej kategorii w możliwie szerokim znaczeniu. Analizie poddane zostały zespoły korespondencji kobiecej, kręgi korespondencyjne tworzone przez kobiety oraz treści kobiecej korespondencji. Tym samym autorzy skoncentrowali się na strefie mentalności kobiet i ich autorskiej indywidualności oraz wzorcach, jakie kształtowały się przez lata i znalazły odbicie na kartach listów, jak również na różnorodności kobiecej korespondencji, którą podzielić można na zespoły korespondencji prywatnej, publicznej, ekonomicznej i artystycznej. W efekcie studium to rzuca nowe światło na istniejące już i poruszane zagadnienia, uzupełnia je oraz wyznacza nowe ujęcia w zakresie tematyki listów kobiecych czasów nowożytnych.

Dzieciństwo i młodość Tadeusza Irteńskiego to książka uznana przez krytyków za wyjątkową. Józef Mackiewicz określił ją jako "swego rodzaju epos". Jej tematem bowiem "nie jest historia, stanowiąca zaledwie tło nie są przeżycia jednej osoby, a dzieje wielu osób nie chodzi w niej też o przyczynkowe poznanie pewnych znakomitości. Chodzi raczej o przyczynek do odtworzenia pewnej prawdy zarówno w geografii, psychologii i czasie, czyli o to, czego w gruncie rzeczy szukamy w każdej dobrej książce". Można szukać w niej także pamiętnika z okresu dojrzewania i historii miłosnej, odwołań do "żywego" Pana Tadeusza i powinowactw z gawędą szlachecką, a szczególnie z Pamiątkami Soplicy. Z czułością i humorem Pawlikowski dokumentuje czasy, obyczaje i ludzi, jest prawdziwym "Kitowiczem Mińszczyzny", a "możliwy tu i ówdzie brak podobieństwa do prawdziwych osób jest czysto przypadkowy".

Z Kresów na orbitę to nie tylko książka wspomnieniowa o losach rodu Patkowskich. Przestrzenią pokrywa połowę globu, od gór Pamiru po rozlewiska Ukajali, od rodzinnej Kołomyi – centrum Huculszczyzny po przylądek Cape Canaveral, skąd startowały w kosmos wahadłowce. Historycznie sięga połowy XVI wieku, kiedy pierwsze zapisy na temat rodziny mówią o sędzim grodzkim Patkowskim, ale skupia się na ostatnich dziesięcioleciach, w których wypadło żyć jej głównym bohaterom. Co innego historyczne rozprawy, a co innego – narracja świadków. W opowieści Autora los jednej rodziny splata się zręcznie z nurtem wydarzeń historycznych, nie tylko polskich. Syn wojskowego pilota nie lęka się przestrzeni, tym bardziej literackiej. Z równą swobodą co Prut, Odrę i Nysę opisuje dorzecze Amazonii, ma odwagę spojrzeć na planetę z kosmicznej orbity.

Wspomnienia ziemian dotyczą społeczności nieistniejącej już od ponad pół wieku. To przydaje im szczególnej wartości. Tom wspomnień kresowych Andrzeja Rostworowskiego wzbogaca naszą wiedzę o dziejach polskiego ziemiaństwa. Wiele w nim interesujących relacji i faktów, jak choćby fragment opisujący Zakład oo. Jezuitów w Chyrowie, który odegrał bardzo ważną rolę w kształtowaniu inteligencji polskiej.

Dodatkowym walorem tych wspomnień jest niewątpliwy talent literacki ich autora. Pochodził wszak z rodu, który wydał m. in. Karola Huberta Rostworowskiego, pisarza dziś już nieco zapomnianego, ale w swoim czasie cieszącego się sporą popularnością. Uważna lektura opracowanych przez Stanisława Jana Rostworowskiego przypisów pozwoli zrozumieć, jak wielu utalentowanych ludzi przewinęło się przez dzieciństwo i młodość autora.

 Urzędnicy radziwiłłowscy zarządzający w 1733 r. obszernymi dobrami księżny Anny z Sanguszków Radziwiłłowej (przebywającej wtedy w Człuchowie i Gdańsku) praktycznie co tydzień donosili swojej chlebodawczyni o stanie jej majętności i o wydarzeniach politycznych doby bezkrólewia. Mamy w tych listach wymieszanie informacji o warunkach życia codziennego, o komplikacjach związanych z zarządzaniem obszernymi dobrami, o wielkich interesach finansowych i wreszcie o polityce. W świetle publikowanej tu korespondencji można postawić tezę, że kandydatura Stanisława Leszczyńskiego do tronu polskiego w 1733 r. nie spotkała się bynajmniej z tak jednomyślnym i entuzjastycznym poparciem całego narodu szlacheckiego, jak to twierdzono we wcześniejszej literaturze.

Nasi Dziadkowie - Tadeusz i Zofia z Zamoyskich Grocholscy pobrali się w Warszawie w 1886 r. Zamieszkali w Strzyżawce nad Bohem, koło Winnicy, majątku należącym do Grocholskich od pocz. XVIII w. Przeżyli razem dwadzieścia siedem trudnych, pracowitych, ale szczęśliwych lat. Tam przyszło na świat siedmioro ich dzieci. Rewolucja bolszewicka położyła kres temu życiu. W styczniu 1918 r. zrewoltowane bandy splądrowały i spaliły dom w Strzyżawce. Rok później nasza rodzina, po dwustu latach pobytu na Podolu, na zawsze je opuściła. Z pożogi ocalały fotografie i listy pisane przez Stanisława Zamoyskiego, ojca Zofii Tadeuszowej Grocholskiej, do żony Róży z Potockich z pierwszego pobytu u pary młodej w Strzyżawce i okolicach.

W setną rocznicę śmierci naszego Dziadka Tadeusza oddajemy do rąk czytelników unikalny opis minionego podolskiego życia, pełnego pracy nad budowaniem nowoczesnego społeczeństwa, opartego na głębokich wartościach chrześcijańskich.

Niniejsza książka to barwne wspomnienia, których autorami są dwaj członkowie rodu Potockich: Franciszek (1877–1949) i Konstanty (1910–1988), ojciec i syn, bogato ilustrowane fotografiami z rodzinnego archiwum i własnoręcznymi rysunkami ostatniego ordynata teplickiego. Wśród mocy szczegółów z życia mieszkańców kresowej posiadłości na początku XX w., domowych przedstawień teatralnych i cyrkowych, urządzania pałacu i ogrodu, wycieczek, organizacji straży pożarnej, ulubionych koni, psów i… duchów, pojawia się niemal symboliczny obraz rejsu po Bohu...

Obchodzone w tym roku stulecie niepodległości Polski to doskonała okazja, aby przypomnieć czytelnikom życie Księcia Regenta – jednej z ważniejszych postaci przełomu XIX i XX wieku.

Przedstawiamy zbiór listów pisanych na zesłaniu przez dwudziestoletnią Annę Branicką do przebywającego w niemieckiej niewoli narzeczonego, Janusza Radomyskiego.

Teksty te ukazują nie tylko dramat niespełnionej miłości, ale także warunki życia ludzi internowanych w ZSRR. Wśród listów znajdują się również wspomnienia m.in. świąt, polowań i dożynek w Wilanowie i Rosji oraz fragmenty dotyczące września 1939 i Powstania Warszawskiego.

Album poświęcony jest ziemi nowogrodzkiej w latach międzywojennych. Pokazuje odbudowę regionu zrujnowanego przez dwie wojny – światową i bolszewicką, polskie życie społeczne i gospodarcze, administrację, szkoły i działalność oświatową, życie kulturalne i religijne, sądy, policję, straż pożarną, koleje, jednostki Wojska Polskiego stacjonujące na tym terenie. Na starych fotografiach zobaczymy też życie codzienne mieszkańców, ludzi przy codziennej pracy i przy święcie. Ujrzymy też postacie odgrywające istotną rolę w życiu województwa nowogródzkiego.

Dziesięć kresowych Polek z temperamentem – potrafiących samodzielnie zadbać o swoje interesy.

Pamiętnik Daisy Hochberg von Pless, angielskiej arystokratki, jednej z najpiękniejszych i najbardziej adorowanych kobiet swojej epoki. Wyszła za mąż za Jana Henryka XV, księcia pszczyńskiego, hrabiego Hochberg i pana na Książu, ale nie czuła się dobrze w ojczyźnie męża. Sztywna etykieta pruskiego dworu, pozbawione wdzięku i swobody życie niemieckich wyższych sfer męczyło i nużyło Daisy. Po rozwodzie napisała swoje wspomnienia. Wśród zwykłych ludzi prawdziwa historia z życia arystokratki bywającej na królewskich dworach cieszyła się poczytnością. Natomiast wielu przedstawicieli najwyższych sfer poczuło się dotkniętymi szczerymi i bezkompromisowymi wyznaniami Daisy o ludziach z jej środowiska. Jej wspomnienia są wspaniałym dokumentem epoki. Pisze w nich nie tylko o sobie, rodzinie, dzieciach.

Oparta na materiałach źródłowych opowieść biograficzna o Helenie Sanguszkównie (1836-1891).  Wydanie poprawione i uzupełnione oraz wzbogacone większą liczbą kolorowych fotografii.