Leksykon zabytków architektury Lubelszczyzny i Podkarpacia - Jan Żabicki

Książka "Cerkwie drewniane dawnej Galicji Wschodniej" jest pierwszym tomem serii, w której publikowane będą wybrane, najcenniejsze fotografie ze zbiorów Fototeki Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu Jagiellońskiego, jednego z najstarszych archiwów fotograficznych o profilu historyczno-artystycznym na ziemiach polskich (rok założenia 1884). Tom zawiera dwa naukowe eseje, autorstwa Piotra Krasnego i Wojciecha Walanusa.

Albumowi towarzyszy katalog, w którym zostały podane najważniejsze fakty historyczne dotyczące poszczególnych budowli (wraz z podstawową bibliografią) oraz szczegółowe informacje o fotografiach (technika, wymiary, datowanie, autorstwo, inskrypcje, znaki własnościowe itd.)

Dworce w Warszawie i Katowicach, poznański okrąglak, obserwatorium meteorologiczne na Śnieżce, warszawski Pawilon Chemii i Supersam... Ikony architektury modernistycznej czasów PRL-u. Zdaniem jednych - budynki zasługujące na podziw i uznanie, zdaniem innych - ohydne komunistyczne baraki, które należy zrównać z ziemią. Dlaczego budzą takie kontrowersje? Jakie były okoliczności ich powstania i dlaczego niektórych z nich już nie ma? Źle urodzone to fascynująca opowieść nie tylko o przedziwnych losach budynków, ale też o ich twórcach.

Pracę przeczytałem z zainteresowaniem i ciekawością, ponieważ przynosi informacje nie tylko z historii tej wsi, ale także z jej dziejów sytuowanych w szerszym kontekście uwarunkowań socjokulturowych regionu i kraju. Dodam [...], iż jest to opracowanie bardzo obszerne, a Autor zgromadził nadzwyczaj obfity materiał faktograficzny do dziejów miejscowości, zebrany z licznych krajowych i lokalnych zbiorów archiwalnych i bibliotecznych. [...] opracowanie to weryfikuje i prostuje niektóre opinie odnoszące się do tej miejscowości, upowszechnione w naszej literaturze, co świadczy o sumienności i dociekliwości Autora w szukaniu odpowiedzi na stawiane pytania.

Autor omawia najważniejsze budynki publiczne powstałe pomiędzy dwiema wojnami światowymi. Szczególną uwagę zwraca na gmachy wybudowane na kresach wschodnich, które przez wiele lat były zapomniane ze względu na powojenną sytuację polityczną, a z pewnością zasługują na uwzględnienie w dziejach architektury polskiej. Przedstawiając kolejne przykłady, kreśli opowieść, z której wyłania się tło historyczne – każdy gmach miał manifestować stabilność i potęgę państwa polskiego. 

Ten niewielki atlas przewodnikowy zredagowany przez Wydawnictwo Lygian z Krosna stanowi rozwinięcie opracowania „Pozostałości założeń dworskich województwa podkarpackiego” w zakresie wytyczonych tamże tras turystycznych, prowadzących zaproponowanym podkarpackim szlakiem architektury dworskiej.

Leksykon osobliwości krajoznawczych Podkarpacia jest zbiorem niemal 230 opowieści o zamkach i pałacach, kościołach i cerkwiach, kapliczkach i innych zabytkowych budowlach, miastach i wsiach, rezerwatach przyrody i osobliwościach natury, obiektach lub zdarzeniach dziwnych i tajemniczych, a także postaciach związanych z regionem i rzadko odwiedzanych miejscach skrywających się w jego zakamarkach. Znalazły się tu opisy wspaniałych budowli i obiektów będących dumą regionu, ale też małych, z pozoru błahych, oddających jego klimat i charakter, bogactwo przyrody oraz różnorodność dziedzictwa kulturowego. To ponad 300 fotografii i 50 map i planów.

Trzydzieści jeden miast, kilkadziesiąt zajmujących opowieści. Filip Springer przejechał cały kraj od Słupska po Krosno i od Suwałk po Wałbrzych, żeby zobaczyć, jak żyje się dziś w miastach, które w 1999 roku utraciły status stolicy województwa. Poznał ich historię, rozmawiał z mieszkańcami. Spotykał przedsiębiorców, artystów, aktywistów i nauczycieli. Zaglądał do lokalnych warsztatów i kafejek, odwiedzał upadłe fabryki i prężnie rozwijające się firmy, dworce i McDonaldy. Pytał ludzi o to, z czego są w swoim mieście dumni, co ich cieszy, a co chcieliby zmienić. Z książki wyłania się niejednoznaczny, migotliwy obraz Polski – gdzie wszystko może się zdarzyć i nic nie jest tak proste, jak mogłoby się wydawać. Wśród bolączek, trosk i nadziei bohaterów reportażu można odnaleźć także te, które są udziałem mieszkańców całej Polski – i tej małomiasteczkowej, i wielkomiejskiej.

Bogato ilustrowany album prezentuje dziedzictwo materialne i duchowe wsi najważniejszych regionów etnograficznych Polski (Wielkopolska, region krakowski, Lubelszczyzna, Podhale, Wielkopolska, Górny i Dolny Śląsk, Kaszuby, Kujawy, Kurpie, region łowicki). Autorzy poszczególnych rozdziałów opowiadają barwnie o życiu dawnej polskiej wsi, o codziennych zajęciach mieszkańców, pokazują, jak mieszkali, jakich używali sprzętów, jak zdobili wnętrza chat. Prezentują także wieś odświętną, mieniącą się bajecznymi barwami paradnych strojów, ozdobami, wycinankami, papierowymi kwiatami itp. Sporo uwagi poświęcają dawnym wierzeniom i obyczajom i obrzędom związanym ze świętami kościelnymi, pracą na roli i życiem rodzinnym. Udowadniają, że kultura ludowa jest wciąż żywa, czego odzwierciedleniem jest m.in. działalność licznych skansenów, imprezy regionalne, festiwale sztuki ludowej, a także moda na motywy i wzory nawiązujące do oryginalnego ludowego wzornictwa.

Wspomnienia Michała Jaśnikowskiego, chłopskiego syna urodzonego pod koniec XIX wieku na na południowo-wschodnich Kresach Rzeczpospolitej, w województwie stanisławowskim. Wcześnie osierocony, z trudem zdobywał swoje miejsce w życiu społecznym. U schyłku życia spisał swoją historię, aby dać wnukom świadectwo czasów, w których przyszło mu żyć, pozostawić pamięć o tym, czego śladów trudno współczesnym znaleźć.

Album został opracowany w ramach, realizowanego od kilku lat, projektu stworzenia syntezy dziejów Lubelszczyzny w XX w. Inspiracją dla autorów było interesujące zjawisko kulturowe, jakim jest niesłabnące zainteresowanie przeszłością "małej ojczyzny". W wizualnej formie chcieliśmy pokazać specyfikę regionu w latach międzywojennych. Mamy nadzieję, że nasza propozycja będzie wartościowym dopełnieniem pracy specjalistów różnych dziedzin, którzy wspólnym wysiłkiem opracowali dwutomową syntezę dziejów Lubelszczyzny w latach 1918-1939. Dokonując wyboru ikonografii do niniejszej publikacji, kierowaliśmy się wynikami ich badań.

Autor, historyk sztuki i konserwator zabytków, przedstawia w układzie alfabetycznym zabytki architektury położone na terenie Pomorza Zachodniego i ziemi lubuskiej. W 1200 hasłach dotyczących historii miast, zespołów urbanistycznych i pojedynczych zabytków architektury opisane zostały m.in. budowle sakralne, świeckie budowle publiczne, pałace i dwory, domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze, obiekty architektury przemysłowej, mosty, bramy itd. Wybór szczególnie cennych i ciekawych budowli obejmuje także te często zapomniane, położone w małych miejscowościach, poza głównymi szlakami turystycznymi. Całość zilustrowana została około 460 planami ukazującymi kolejne etapy powstania poszczególnych założeń oraz 500 archiwalnymi i współczesnymi fotografiami.

Nowe wydanie albumu "Białowieża, carska rezydencja" podzielone jest na trzy rozdziały. W pierwszym znalazły się cudem odnalezione fotografie przygotowane przez Z. Karasika dla carskiej rodziny. Drugi - to wydobyte z archiwów obrazki pałacu, jego otoczenia i wizyt carskiej rodziny w Białowieży. Wreszcie trzeci rozdział, poświęcony białowieskiej drodze żelaznej, zawiera zdjęcia budynków kolejowych, wagonów carskiego pociągu i wnętrz salonek. Obecnie autorki przygotowały drugie wydanie albumu, poprawione i uzupełnione o nowe fakty, dokumenty i fotografie. Dodany został rozdział o carskich salonkach, którymi car wraz z rodziną dojeżdżał do Białowieży. Te zdjęcia także nigdy jeszcze nie były publikowane. Tekst wzbogacony został o wersję angielską.