Kromka chleba. Poruszające wspomnienia z syberyjskiego zesłania - Dagmara Dworak

Nigdy nie rodzi się byle kto... to autentyczna, pasjonująca historia rodziny, która przeżyła wszystkie dramaty XX wieku (wojny światowe, rewolucję 1917, komunizm). Akcja rozgrywa się na czterech kontynentach i odzwierciedla dzieje tysięcy Polaków, którzy przeszli podobną drogę, nie stali się ofiarami, zachowali swoją godność. Którzy w swoim wnętrzu znaleźli nadzieję, siłę pomagającą im przetrwać i nadającą ich życiu sens. Książka chwyta za serce i czyta się ją jak fascynującą powieść. Czytelnik jest świadkiem całego życia bohaterów – „od kolebki do grobu”, poznając tym samym aspekty historii, której nie ma w podręcznikach szkolnych. Autorka przemierza ponad 150 tysięcy kilometrów po to, by zebrać materiał i spotkać bohaterów. Z godną podziwu sumiennością i wrażliwością odtwarza atmosferę miejsc i czasów, jak też ludzkie emocje. Od pełnego miłości domu na Kresach u schyłku XIX wieku, przez paryskie salony lat 30. ubiegłego stulecia, międzywojenny Poznań i syberyjskie łagry – po samotny pokoik w domu opieki w Kanadzie czy Australię 1994 – całe życie przegląda się w pisarstwie Maliny Stahre-Godyckiej.

Mieczysław Lepecki dwukrotnie - jeszcze przed II wojną światową - wyruszył w podróż na Syberię i Daleki Wschód, żeby zobaczyć miejsca martyrologii Józefa Piłsudskiego i tysięcy innych Polaków zesłanych w te niegościnne rejony za dążenie do odzyskania przez Polskę niepodległości. Przebył wiele kilometrów - pociągiem, samolotem, samochodem - i poszukiwał miejsc związanych z historią polskich zesłańców. Przekonał się też, jak wygląda życie mieszkańców Związku Radzieckiego, jak się tam pracuje w kołchozach, na jakich zasadach wydobywa się złoto, jak rozbudowują się drogi i koleje, czym jest dla tamtejszych ludzi Bajkał i tajga. Podróżował pod opieką i pod okiem GPU i NKWD. Powróciwszy, wydał dwie książki: Sybir bez przekleństw i Sybir wspomnień, które dziś, po wielu latach od pierwszego wydania, prezentujemy po raz kolejny jako dokument minionych czasów i miejsc naznaczonych przez naszych rodaków.

Nie ostatnie słowo oskarżonego zawiera 35 artykułów, obejmujących działalność państwową Felicjana Sławoja Składkowskiego od pierwszych chwil odrodzonej Polski aż do katastrofy wrześniowej 1939 i wydarzeń bezpośrednio z nią związanych. Książka ukazuje Autora jako niezrównanego polemistę, świetnego szermierza słowa, który nie tylko umiał się bronić, ale potrafił także w odpowiedniej chwili zaatakować, zadając dotkliwe ciosy przeciwnikom.

Książka przedstawia wspomnienia autora z pierwszych 26 lat jego życia ze streszczeniem kolejnych. Na naszkicowanym tle historycznym autor, urodzony w 1926 roku odmalowuje bardzo swoiste, przedwojenne życie rodziny ziemiańskiej na Kujawach. Dalej wspomina inwazje wojsk niemieckich, wywłaszczenie i wypędzenie z własnych majątków, wyjazd z kraju dzięki wpływowemu włoskiemu wujowi. Następują lata przeżyte we Francji, wówczas okupowanej przez Niemców oraz niebezpieczna ucieczka przez Pireneje do Hiszpanii, skąd do Gibraltaru, gdzie autor w wieku 17 lat, zapisuje się do wojska polskiego.

Ks. Fedorowicz na własną prośbę w 1940 r. został deportowany na Syberię, a następnie do Kazachstanu, by pełnić wśród wywiezionych na „nieludzką ziemię” Polaków swą kapłańską posługę. Dał świadectwo człowieczeństwa w najbardziej nieludzkich okolicznościach i bezkompromisowego zawierzenia Opatrzności. Jego podążanie za głosem wewnętrznej Prawdy było nacechowane heroizmem; łączył chrześcijański optymizm z niebywałą otwartością duchową. Ojciec Święty Jan Paweł II w swej książce nazwał go „swym kierownikiem duchowym, któremu wiele zawdzięcza”.

Antologia dzienników, listów i wspomnień, która na indywidualnych przykładach pozwala prześledzić zbiorowy los setek tysięcy osób wywiezionych przez Sowietów z Kresów Wschodnich.

Książka opowiada o doświadczeniu tych ludzi od wybuchu wojny, przez sowietyzację Kresów, cztery fale deportacyjne (w lutym, kwietniu, czerwcu 1940 i maju-czerwcu 1941), przetrwanie w głębi ZSRR, wyjście z Armią Andersa, Armią Berlinga i powroty – do rodzinnej wsi, „nowej” Polski… Wszystkie materiały w antologii: relacje z „nieludzkiej ziemi”, liczne zdjęcia i grafiki, pochodzą z tworzonego społecznie od końca lat 80. Archiwum Wschodniego, do którego przekazali je sami zesłańcy lub ich rodziny.

Zesłańcy i ich życie. Narodziny mitu to książka do czytania, pięknie napisana i nierozwlekła. Często celem napisania tekstu było zabranie głosu w kolejnej konferencji. W takim przypadku referent doskonale wiedział, że uwagę słuchaczy zapewni mu zwięzłość i umiejętny dobór frapujących szczegółów. Miał bowiem - jak mniemamy - świadomość, iż nie należy ani nudzić, ani nadużywać czasu słuchaczy. I czytelników.

Próbując przedstawić pełny obraz omawianego zagadnienia autor dokonuje analizy poglądów, przekonań, reakcji emocjonalnych, życiowych postaw i czynów poszczególnych zesłańców.

Książka składa się z czterech części.

Pierwsza dotyczy głównie ludzi oraz ich losów. W drugiej zaznaczono wybrane wątki XX-wiecznych zdarzeń. Większość prezentowanych materiałów to efekt międzynarodowej konferencji naukowej „Polacy w Irkucku w wiekach XIX i XX”, która odbyła się na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II w 2018 roku. Część trzecią stanowi album fotografii historycznych oraz współczesnych, przedstawiających panoramę Irkucka, zabytki oraz dawnych i współczesnych mieszkańców. Część czwarta zawiera program i fotokronikę konferencji.

Okres obejmujący lata 1936-1990 miał swoją specyfikę. Był to czas nasilonej walki władzy sowieckiej nie tylko z Kościołem, ale przede wszystkim z religią. Rozwinięta działalność antyreligijna i ateistyczna za cel stawała sobie stworzenie nowego człowieka - człowieka sowieckiego.

„Wybitna i bardzo potrzebna praca, m.in. dlatego, że nie jest wyłącznie spisem wspomnień i martyrologii Polaków (i innych narodów), lecz także udaną syntezą całości zjawiska.”

Utworzone w 1921 roku województwo wołyńskie miało być Ziemią Obiecaną dla osiedlających się tam Polaków - legionistów Józefa Piłsudskiego i bohaterów wojny polsko-bolszewickiej. Jednak II wojna światowa wymazała ten obszar z mapy Polski, a mieszkający tam Polacy przeszli katorgę okupacji sowieckiej i niemieckiej oraz piekło ukraińskich rzezi. Życie na Wołyniu to jednak nie tylko lata okupacji i bestialskie ludobójstwo, zaplanowane i przeprowadzone przez Ukraińców w 1943 roku. Zgromadzone w tym tomie relacje mówią wiele o codzienności sprzed II wojny światowej; o świecie, który przestał istnieć.

Nigdy nie rodzi się byle kto... to autentyczna, pasjonująca historia rodziny, która przeżyła wszystkie dramaty XX wieku. Akcja rozgrywa się na czterech kontynentach i odzwierciedla dzieje tysięcy Polaków, którzy przeszli podobną drogę, nie stali się ofiarami, zachowali swoją godność. Książka chwyta za serce i czyta się ją jak fascynującą powieść. Autorka przemierza ponad 150 tys. km po to, by zebrać materiał i spotkać bohaterów. Od pełnego miłości domu na Kresach u schyłku XIX wieku, przez paryskie salony lat 30., międzywojenny Poznań i syberyjskie łagry - po samotny pokoik w domu opieki w Kanadzie czy Australię 1994 - całe życie przegląda się w pisarstwie Maliny Stahre-Godyckiej.

Książka ma charakter albumowy, popularnonaukowy. Została wydana w twardej oprawie. Zawiera bardzo dużo ilustracji – zdjęć, obrazów, rysunków.

Powieść wspomnieniowa, obejmuje 151 lat od powstania styczniowego do czasów współczesnych. Stanowi ona swoisty hołd złożony wszystkim żołnierzom, dowódcom powstania, zarówno cywilnym, jak i duchownym, poległym w walce z zaborcą rosyjskim, jak i tym, którzy przeżyli patriotyczny zryw, lecz z powodu udziału w powstaniu styczniowym doznali ze strony Rosji niewyobrażalnych represji: likwidacji majątków, tytułów szlacheckich, więzień, zsyłki na Sybir, a także bohaterom poległym w walkach z niemieckim i rosyjskim okupantem podczas drugiej wojny światowej. Książka opisuje również losy powojenne repatriantów z terenów wschodnich i ich dzieje aż do dziś.

Anna Górska wychowała się w polskiej rodzinie na kresach wschodnich. Z domu wyniosła miłość do ojczyzny, bezgraniczną wiarę w Boga i wierność zasadom moralnym. Należała do harcerstwa, a po wybuchu wojny wstąpiła w szeregi Armii Krajowej. Aresztowana przez Rosjan, osadzona w więzieniu i poddawana brutalnym przesłuchaniom, przebywała w celi śmierci. Ostatecznie otrzymała wyrok 25 lat katorgi w najcięższych łagrach Syberii. Jej przejmujące i nadzwyczaj ciekawe wspomnienia są nie tylko przejmującym dokumentem epoki, lecz przede wszystkim świadectwem losu Polki. JEDNEJ Z WIELU.