Kresy Wschodnie Rzeczypospolitej. Ludzie stamtąd - praca zbiorowa

Latem 1943 roku żołnierze Ukraińskiej Powstańczej Armii wymordowali – według różnych szacunków - od 60 do 200 tys. Polaków jedynie za to, że byli Polakami. Ten tragiczny epizod historii stosunków polsko-ukraińskich był często pomijany przez historiografię. Dlaczego doszło do tej tragedii? Dlaczego mordowano swoich sąsiadów?

"Akcja Epopei obejmuje swym zakresem najbardziej dramatyczny nie tylko dla Polaków na Wołyniu, ale także dla wszystkich mieszkańców Europy okres pierwszej połowy XX wieku. [...] W części pierwszej autorkę interesuje zwłaszcza moment wybijania się Polski na niepodległość. Czytelnikowi więc dana tu jest np. okazja współuczestniczenia wraz z bohaterami powieści w tworzeniu się legionów Piłsudskiego i w bitwach prowadzonych z ich udziałem. Główne momenty bojowego szlaku legionistów zapadają w pamięć i wyjaśniają genezę zrodzonej później legendy ich bohaterstwa. [...] W świetle tych zapisów wywalczona na wszystkich frontach tej wojny przez ofiarę krwi i braterstwo polskiego żołnierza. Dużo miejsca w części drugiej wypełnia ukazanie dramatycznych losów mieszkańców Wołynia i Polski podczas II wojny światowej. Wraz z bohaterami powieści przeżywamy całe okrucieństwo tej wojny, a zwłaszcza niezwykle tragiczne losy mieszkańców Wołynia. Czytelnik ma okazję na podstawie rzeczywistych przeżyć bohaterów, poznać od środka prawdę o mordach ukraińskich. Warto zaznaczyć, że ich historia przedstawiona została w powieści obiektywnie i bez cienia rewanżyzmu." 

Po zmianie granic w Polsce Ludowej zostało siedemset tysięcy Ukraińców. Nie pasowali do nowej wizji państwa, dlatego wiosną 1947 roku władze postanowiły "rozwiązać ostatecznie problem ukraiński".

Rozpoczęto deportacje, które objęły wszystkich "podejrzanych o ukraińskość", włączając Łemków i mieszane rodziny polsko-ukraińskie.

Zmasowana akcja trwała trzy miesiące. Niektórzy badacze przyjmują, że zakończyła się na przełomie września i października 1947 roku, ale mniej systematyczne wywózki ciągnęły się jeszcze przez wiele lat. W sumie wywieziono około 140–150 tysięcy osób.

W wielu wsiach w Bieszczadach, Beskidzie Niskim, na Lubelszczyźnie i Chełmszczyźnie zapadła cisza. Wysiedleni zamieszkali kilkaset kilometrów dalej, w okolicach Olsztyna, Morąga, Giżycka, Węgorzewa, w Zielonogórskiem, na Dolnym Śląsku i Pomorzu Zachodnim. Odtąd towarzyszył im strach, przekazywany z pokolenia na pokolenie.

Oto opowieść o fragmencie Ziem Odzyskanych, czyli o Pomorzu Zachodnim, a konkretnie o Ziemi Kamieńskiej, leżącej nad Zalewem Kamieńskim. Tu w końcu 1945 r. przybyli przesiedleńcy z Lwowszczyzny, którzy z wyroku historii musieli opuścić rodzinne tereny, by na nieznanym im Pomorzu zacząć życie na nowo.

Gdy przyjechali, przebywali tu jeszcze dawni mieszkańcy tego zakątka, czyli Niemcy. Oni też, wbrew własnej woli, musieli stąd wyjechać. Część z nich zrobiła to zawczasu, wielu zginęło bądź najzwyczajniej zostało zamordowanych. Taką decyzję podjął Stalin i żaden z aliantów zachodnich nie ośmielił mu się sprzeciwić.

Książka składa się z dwóch części. Pierwsza stanowi obszerny wstęp – rys historyczny, który kończy się na polskiej transformacji ustrojowej. Koncentruje się siłą rzeczy na kilku najważniejszych wątkach, przede wszystkim na okolicznościach, w jakich Polska weszła w posiadanie Pomorza.

Część druga to relacje ostatnich świadków historii, którzy pamiętają życie w Małopolsce i powojenny exodus na Ziemie Odzyskane. Ich autorzy pochodzą ze wsi Brzozdowce. Opowiadają o barwnym życiu w okresie II Rzeczypospolitej, kiedy to miejscowość ta stanowiła wspólnotę polsko-rusińsko-żydowską z całym związanym z tym kresowym kolorytem. Relacje te przybliżają również życie pionierów w pierwszych latach na nowych gospodarstwach, a także w okresie późniejszym.