Kresy Północno-Wschodnie Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1939. Oblicze polityczne - Eleonora Kirwiel

Jednym z najistotniejszych antagonizmów w Polsce międzywojennej był konflikt polsko-żydowski. Po polskiej stronie obozem, który w największym stopniu przyczyniał się do jego podsycania, była Narodowa Demokracja – potężny i masowy ruch polityczno-społeczny, zasłużony w bojach o niepodległość i kształtowaniu narodowej świadomości. Po drugiej stronie znajdowali się Żydzi – prężna i aktywna, a jednocześnie niejednolita, posiadająca aż trzy tysiące lat tradycji mniejszość narodowa i religijna, która w II Rzeczypospolitej stanowiła około dziesięć procent obywateli. Pomiędzy tymi dwoma podmiotami toczył się permanentny spór, który do dziś nie został w pełni wyjaśniony.

Jak żyli nasi rodacy u progu niepodległości? W trzydziestu rozdziałach będących odrębnymi esejami Autor przybliża różne zagadnienia ważne w kilku pierwszych latach niepodległej Polski. Wyzwaniem było wtedy scalenie kraju w jeden sprawnie funkcjonujący organizm, a wymagało to przezwyciężenia trudności wynikających z dysproporcji między trzema dawnymi zaborami. Autor opowiada m.in. o różnych systemach prawnych, odmiennych problemach społecznych, ogromnych zniszczeniach wojennych, o trudnościach w podróżowaniu czy stanowisku mniejszości narodowych wobec Niepodległej.

Dowiadujemy się, co działo się w największych miastach - Lwowie, Wilnie Warszawie, Krakowie, Poznaniu - oraz na Śląsku.

Poznajemy warunki życia ludności, życie społeczne, nowe polskie uczelnie, organizacje kobiece, stowarzyszenia, salony literackie. Autor kreśli portrety pierwszych reprezentantów narodu w Sejmie Ustawodawczym oraz najważniejszych postaci niepodległej Polski. Odpowiada także m.in. na pytania: czy w Polsce w 1918 roku była realna rewolucja? Jak przebiegała w odradzającej się Polsce pandemia grypy hiszpanki, która na całym świecie pochłonęła miliony ofiar?

Na temat życia i działalności Jana Michała Witorta (1853-1903) napisano już stosunkowo dużo. Szczególnie sporo prac powstało na temat jego badań antropologicznych i etnograficznych. Ciągle jednak można powiedzieć, że jego sylwetka i działania pozostają mało znane. Wyraźnie daje się odczuć brak opracowań na temat jego aktywności polityczno-społecznej. Problematyka publikacji Witorta nie występuje w takich dziedzinach jak: rusyfikacja Litwy i Żmudzi, działalność spiskowa, zsyłka, a nawet szerzej - w zakresie programu przetrwania narodu polskiego.

"Korzenie sięgające dawnych Kresów Wschodnich ma dzisiaj ponad 6 milionów Polaków czyli prawie 20% żyjących w Kraju rodaków. Miliony - paradoksalnie często tych samych ludzi - Polaków mieszka aktualnie na Południowych i Zachodnich Kresach państwa polskiego. Niestety świadomość kresowa zarówno historyczna jak i współczesna nie należy do ważnych i silnych stron naszej narodowej refleksji." - R.Mossakowski

Książka zawiera teksty referatów z konferencji.

Książka opowiada o aktach przemocy politycznej i militarnej, które miały miejsce w 1. poł. XX w. na obszarze Kresów Wschodnich, rozumianych tutaj jako tereny II Rzeczypospolitej położone na wschód od tak zwanej linii Curzona. Z jej stronic wyłania się wyrazisty obraz wielokulturowych ziem, które aż kipiały od namiętności narodowościowych, religijnych i politycznych. Narracja obejmuje dwie wojny światowe oraz szereg lokalnych konfliktów, powstań, kampanii partyzanckich i terrorystycznych. Autor nie stara się stworzyć kompletnego kalendarium tych wydarzeń, ale oddać choć w części dramaty mieszkańców miast, wiosek i chutorów, które dotknięte zostały przez niepowstrzymaną spiralę przemocy. Jego opowieść utkana jest z szeregu epizodów, w których poznajemy losy konkretnych ludzi, którzy żyli i umierali za swoje ojczyzny, przekonania, a czasem po prostu dlatego, że jego sąsiad czy nawet krewny został owładnięty przez zbrodniczą ideologię. To historie często przeniknięte grozą, ale nigdy niepozostawiające czytelnika obojętnym.

Autor opisują seminaria, począwszy od genezy; poprzez społeczno-środowiskowe i polityczne uwarunkowania misji nauczyciela oraz szkoły na Kresach; do szczegółowej, a wręcz perfekcyjnej analizy dwóch reprezentatywnych szkół: seminarium ss. niepokalanek (jako żeńskiej szkoły Państwowej) oraz Państwowego Męskiego Seminarium Nauczycielskiego. Autor wyodrębnia dwa zagadnienia. Pierwsze to kwestia repolonizacji. Drugim są losy absolwentów seminariów nauczycielskich, ich przeżycia wojenne i powojenne. Ostatni rozdział oraz zakończenie składają się na finalną refleksję o efektywności polskich seminariów nauczycielskich i ich kulturotwórczej roli na wschodnich kresach Rzeczpospolitej. [...]
Autorowi udało się ocalić wiele źródeł unikatowych, nieosiągalnych w Polsce. Istotą novum jest rzetelność opisu wybranych szkół na tle precyzyjnie określonego otoczenia społecznego. Bez znajomości realiów białoruskich oraz języka dokonanie tego byłoby niemożliwe lub groziłoby uzyskaniem fałszywego obrazu zjawiska.

Publikacja ukazująca w popularnej formie przebieg walk na południowo-wschodnich rubieżach rzeczypospolitej po przekroczeniu przez Armię Czerwoną wschodnie granicy Polski we wrześniu 1939 roku. Publikacja ukazuje również zaburzenia wśród ludności ukraińskiej i ataki nacjonalistów ukraińskich na wycofujące się oddziały polskie.