Kresowy kalejdoskop. Wędrówki przez Ziemie Wschodnie Drugiej Rzeczypospolitej 1918-1939 - Włodzimierz Mędrzecki

Pierwszy tom opowieści o 200 miastach i miasteczkach kresowych. W książce zamieszczono 275 fotografii, które cudem przetrwały częstokroć zagładę ich pierwszych właścicieli, a indeks zawiera ponad 1300 nazwisk. Walorem tej książki jest to, co wyróżnia twórczość prof. Stanisława Nicieji - piękny literacki język, erudycja i potoczysta, sugestywna narracja dodatkowo okraszona bogatą ikonografią. Ostatni rozdział to epitafium dla Adama Hanuszkiewicza – lwowianina, genialnego aktora i reżysera.

Tak jak legendarnej Atlantydy, która zapadła się bezpowrotnie w głębie oceanu – dawnego Drohobycza, miasta Schulza i Wierzyńskiego, próżno teraz szukać na mapie czy w terenie. Przechowali go troskliwie w pamięci rozproszeni po świecie drohobyczanie. Andrzej Chciuk w swej "Atlantydzie" ukazał tamtych ludzi, tamte domy i ulice, żydowskie zaułki i powstające zagłębie naftowe, ale co najważniejsze – udało mu się uchwycić niepowtarzalną atmosferę przedwojennego wielokulturowego miasteczka na Kresach. Na ten portret Drohobycza składa się moc szczegółów, kolorów, a nawet zapachów. Tu słychać głosy dawnych jego mieszkańców. Tu tamten Drohobycz nadal tętni życiem.

Monografia Kate Brown to opowieść o kresach, ludziach różnych kultur i języków, ich krętych losach, a jednocześnie opowieść o nagłych zwrotach historii, które nieodwracalnie zmieniły oblicze opisywanego pogranicza. Przez stronice książki przetacza się korowód barwnych postaci: chłopów pielgrzymujących do cudownych źródeł, rozśpiewanych chasydów i medytujących protestantów, snują się krajobrazy, wioski i miasta. Tu, na kresach, dzieją się cuda, a moce magiczne są wszechobecne. Całe życie na wskroś przesiąknięte jest świętością i metafizyką.

Potocznie pojęcie zabobonu odnosimy do irracjonalnych przekonań, nakazów i zakazów. Autorka zadała sobie jednak pytanie, czy część tzw. zabobonów nie stanowi echa dawnych wierzeń społeczności tradycyjnych, będąc świadectwem znacznie bardziej złożonej kosmowizji świata, niż przywykliśmy uważać. W tym ujęciu zabobon może być świadectwem procesu stygmatyzacji pewnych przekonań, które kolidują zarówno z wiarą chrześcijańską, jak i ze współczesnymi ponowoczesnymi poglądami.

Autorka przez ponad sześć lat badała światopoglądy mieszkańców polsko-białoruskiego pogranicza, próbując zrozumieć, z jakich przyczyn niektóre treści kulturowe są wypierane z dziedzictwa mieszkańców tych ziem. Jednocześnie podjęła próbę rekonstrukcji dawnej wiedzy przodków, poglądów na świat, wierzeń, norm i wartości, bazując na tym, o czym jeszcze pamiętają ich potomkowie.

Książka zawiera obszerne fragmenty wypowiedzi mieszkańców Nadbuża, dzięki czemu możemy lepiej poznać ich fascynujący świat.