Komendant „Bury”. Biografia kapitana Romualda Adama Rajsa (1913–1949) - Michał Ostapiuk

Cztery opowiadania, sprawnie łącząc fikcję literacką z prawdą historyczną, są porywającą lekcją historii, ukazują wielkie cierpienia, jakie zadano narodowi polskiemu, a także przywracają zbiorową pamięć, żebyśmy nigdy nie zapomnieli, że nie z Olimpu zeszliśmy do obiecanej przez wieszczów ziemi niepodległej, ale ze skały, na której łańcuchy wrzynały się w mięśnie, a sępy targały trzewia. I na duszach najlepszych pozostały ślady walk, z mlekiem matek wsączyło się w ich jestestwo coś z tych dawnych prometejskich zmagań, idealizmów nie mierzących zamiary na siły, mąk, które leczyła wiara, namiętności, które upiększała miłość, błędów, które okupywała i uświęcała ofiara.

Józef Haller to nie tylko legendarna Błękitna Armia, powrót Kresów, historyczne zaślubiny z Bałtykiem czy Armia Ochotnicza w 1920 r., ale całe życie poświęcone Polsce. To także służba parlamentarna w II Rzeczypospolitej, wspieranie jej odbudowy oraz działalność na emigracji po 1939 r. i chrześcijański wymiar świadectwa Hallera.

Koleje życia Stanisława Taczaka (1874?1960) są niezwykle ciekawe. Inżynier hutnik, niedoszły ksiądz, w momencie próby podczas walk o Niepodległą przywdział mundur polskiego żołnierza, któremu pozostał wierny przez całe życie. 28 grudnia 1918 r. Komisariat Naczelnej Rady Ludowej wyznaczył go na tymczasowego dowódcę powstania w Wielkopolsce. Dziewiętnaście dni pracy Sztabu Dowództwa Głównego (od 28 grudnia 1918 do 15 stycznia 1919 r.) pod kierunkiem Stanisława Taczaka to najważniejszy okres powstania wielkopolskiego, który wpłynął na zwycięski finał tego zrywu. Efekty działalności pierwszego głównodowodzącego przeszły bowiem wszelkie oczekiwania.

Dla współczesnych młodych Wielkopolan, dla młodych Polaków gen. Stanisław Taczak może być wzorem postawy wobec ojczyzny i społeczeństwa "w pracy zbrojnej i obywatelskiej".

Ignacy Daszyński (1866-1936) był działaczem socjalistycznym i niepodległościowym, jednym z najbardziej znanych polskich polityków okresu międzywojennego. Polityką zajął się we wczesnej młodości, jeszcze w gimnazjum. Był współzałożycielem Polskiej Partii Socjalno-Demokratycznej, a później Polskiej Partii Socjalistycznej.

Swoją karierę parlamentarną rozpoczął jako poseł do parlamentu austriackiego, w którym zasłynął jako wybitny mówca i polemista. W 1918 r., po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, stanął na czele rządu lubelskiego. Ważny obszar działalności Daszyńskiego stanowiła publicystyka, redagował m.in. opiniotwórcze socjalistyczne czasopismo „Naprzód”. Należał do założycieli i przywódców Centrolewu. W czasie przewrotu majowego w 1926 r. poparł Józefa Piłsudskiego, później jednak przeszedł do opozycji. W latach 1928-1930 pełnił funkcję marszałka sejmu. W późniejszym okresie z powodu choroby musiał się wycofać z działalności publicznej, ale nadal sympatyzował z Centrolewem.

Jest zaliczany do grona ojców założycieli niepodległego państwa polskiego.

3. Wileńska Brygada NZW, działająca na Białostocczyźnie w latach 1945-1946, miała kontynuować tradycje walk 3. Wileńskiej Brygady AK z okresu 1943-1944, zaś II szwadron 5. Wileńskiej Brygady AK z 1945 roku była etapem przejściowym pomiędzy obiema strukturami.

Uratowanych z podstępnej sowieckiej likwidacji partyzantów "Kmicica" zebrał pod swoją komendę w 5 Wileńskiej Brygadzie AK Zygmunt Szendzielarz "Łupaszka".