Klasycyzm w Wielkopolsce. Dwory i pałace

W blisko osiemdziesięciu rozdziałach Czytelnik znajdzie– miejmy nadzieję wiele – ciekawych, niekiedy mało, bądź zupełnie nieznanych faktów i wydarzeń. Ilustrują je ryciny i zdjęcia, często rzadko publikowane, znane wąskiej grupie znawców poszczególnych zagadnień.

Autor jako Poznaniak z krwi i kości ma nadzieję, że zdoła zachęcić Czytelnika do zgłębiania wiedzy o grodzie Przemysła i że książka skłoni do dalszego poznawania przeszłości i teraźniejszości miasta, o którym jakże prawdziwie powiada się: „Poznań. Tu warto żyć”.

Historia okrutnie obeszła się z tymi perłami architektury i skarbnicami kultury. Tym cenniejsze są archiwalne zdjęcia, które pozwalają wyobrazić sobie, jak kiedyś wyglądały arystokratyczne siedziby. Wybór takich zdjęć zamieszczony został w albumie Rezydencje, kolejnym z serii poświęconej dawnej fotografii.

Autorka barwnie opisuje dzieje dwu najważniejszych posiadłości rodu Potockich - Łańcuta i Antonin a pryzmat, przez który oglądamy historię tych miejsc, to myśliwska pasja i zamiłowanie do łowiectwa ich właścicieli - głównie dwóch braci Potockich - Romana, III ordynata łańcuckiego i Józefa, pana na Antoninach. Dowiadujemy się, że łowy to nie tylko styl dawnego trybu życia, ale może przede wszystkim, część dobrze prowadzonej gospodarki leśnej, która w olbrzymich dobrach łańcuckich i antonińskich miała bardzo ważne i znaczące miejsce. Większość zdjęć prezentowanych w książce pochodzi z prywatnych archiwów i kolekcji i po raz pierwszy będzie publikowana, stąd unikatowy wręcz charakter tej pozycji. Ikonografia ta stanowi niebagatelny element - to dzięki niej możemy poczuć atmosferę dawnych dni i przenieść się, jak w wehikule czasu, do epoki sprzed 100 lat.

Książka opisuje historię rodów ziemiańskich a także kulturę materialną, którą stworzyli. Tematyka książki jest ograniczona geograficznie do obszaru powiatów: Proszowickiego, Kazimierskiego, Buskiego, Pińczowskiego, Miechowski i częściowo Powiat Krakowski. W sumie opisanych jest około 300 dworów, i drugie tyle miejscowości związanych z dworami.

Wielkopolska poprzez wieki to świetnie napisana historia Wielkopolski od czasów prehistorycznych po koniec XX wieku. Dzięki tej książce można zrozumieć, że ta najstarsza polska dzielnica położona w samym sercu naszego kraju w dużym stopniu kształtuje jego wizerunek.

To książka dla miłośników regionu, ale też dla wszystkich zainteresowanych dziejami Polski. Autor, Jerzy Topolski, należy do grona najwybitniejszych polskich historyków. Jego wiedza i umiejętność przystępnego jej przedstawiania stawiają książkę w szeregu najlepszych opracowań historii Wielkopolski. Po prostu znakomita lektura historyczna.

Tematem niniejszej pracy jest historia dworu w Karniowicach. Słowo „dwór” ma dwojakie znaczenie. Po pierwsze jest to budowla mieszkalna właściciela posiadłości; po drugie – oznacza całą posiadłość ziemską wraz z gospodarstwem rolnym, najczęściej samowystarczalnym. Adam Mickiewicz w Panu Tadeuszu nadał określeniu „dwór polski” jeszcze szersze, symboliczne znaczenie. To nie tylko zespół budowli reprezentacyjnych i gospodarczych, sady, parki i ogrody, ale pojęcie, które zawiera w sobie kult tradycji i pamięć o przodkach, wspomnienie sarmackiej duszy, często niesfornej i zawadiackiej. Gdy zabrakło na mapie państwa polskiego, dwór stał się ostoją patriotyzmu.

Na kartach tej książki pokazujemy, jak zmieniały się nie tylko poszczególne budowle, ale i ludzie, którzy mieszkali we dworze i we wsi. Może ktoś z czytelników odnajdzie tutaj swoich przodków?

Książka opatrzona jest dwustronicowym wstępem napisanym przez autora. Tom pierwszy zawiera 383 strony. Tom drugi to tylko 192 strony, ponieważ śmierć autora zatrzymała pracę przy encyklopedii na literze "L". Oba tomy wydane są w jednym woluminie.

Praca ta jest alfabetycznym spisem licznych i wspaniałych przykładów budownictwa drewnianego w dawnej Polsce " na jej kartach prezentowane są obiekty z Podlasia, Mazowsza, Litwy, Żmudzi, z pogranicza Podola i Wołoszczyzny, z Galicji, z Czerwonej Rusi, Poznańskiego, Grodzieńszczyzny i innych regionów. Autor opisuje także nieistniejące już obiekty z terenów Litwy, Podlasia, Mazowsza, Lubelszczyzny, Ukrainy, Żmudzi, Ziemi Sandomierskiej, Opatowskiej, Radomskiej itd.

Z. Gloger przedstawia w swojej książce dawne cerkwie drewniane, stare domy, chaty, dwory szlacheckie, pałace, stare pomniki przyrody, dzwonnice, kościoły, lamusy, krzesła, krzyże, kufry etc. Łącznie księga zawiera około 550 zdjęć, rysunków i rycin (m.in. świetne rysunki Z. Glogera oraz ryciny wg Jana Matejki).
Jest to praca o wyjątkowej wartości naukowej (etnograficznej i historycznej) z uwagi na fakt, iż większość prezentowanych obiektów nie przetrwała do naszych czasów.

Publikacja przedstawia 600 najpiękniejszych zamków i pałaców – rezydencji możnych polskich rodów. Wielkim atutem są fotografie pokazujące aktualny stan tych zabytków, a także niezwykle interesujące zdjęcia z lotu ptaka.

Poszczególnym opisom towarzyszą fotografie archiwalne, historia powstawania budowli, informacje o losach właścicieli i wiele innych ciekawostek.

Dwór ziemiański przez wieki był jednym z najważniejszych składników polskiego pejzażu kulturowego. To tutaj pielęgnowano rodzinną i narodową tradycję, przechowywano pamiątki, strzępy historii bliższej i dalszej okolicy, gromadzono dzieła sztuki i dawną broń, kompletowano pokaźne księgozbiory - wszystko, co określało i budowało polską tożsamość. Wpisany na trwałe do literackiej tradycji, obecny na płótnach największych polskich artystów, dwór stał się swoistym "rajem utraconym", symbolizując świat, który bezpowrotnie minął. Jego zagładę przyniosły rządy komunistów, począwszy od wydawanego we wrześniu 1944 roku dekretu o przeprowadzeniu reformy rolnej. Tysiące dworów stało się wówczas obiektem zaciekłego ataku prowadzonego zarówno przez funkcjonariuszy PRL-owskiego reżimu, jak i bohaterskiej Armii Czerwonej "wyzwalającej" Polskę spod okupacji. Z ziemiańskich siedzib wyrzucano na bruk prawowitych właścicieli, dwory zaś grabiono, niejednokrotnie puszczając z dymem. Niniejszy album prezentuje ponad sto spośród zachowanych zabytków tego typu, ukazując Czytelnikom ich nieprzemijające piękno.

Publikacja stanowi rezultat badań archiwalno–bibliotecznych, podpartych wieloletnią pasją do poznawania lokalnej historii. Dzieje Michałkowic widziane przez pryzmat losów miejscowego dworu (wraz z zapleczem gospodarczym) stanowią innowacyjne podejście do prób ukazania przeszłości tego miejsca. Poznanie społeczno–kulturowych relacji dawnych michałkowickich dziedziców z mieszkańcami wsi, pozwala na nowo określić stosunek współczesnych wobec kilkuwiekowego dziedzictwa. Specyfika przemysłowej części Górnego Śląska, uwzględniająca wieloletnie procesy industrializacji i urbanizacji, odróżnia dzieje tutejszych dworów od ich odpowiedników z innych obszarów dzisiejszej Polski.

Informacje zawarte w książce stać się mogą bazą dla dalszych pogłębionych analiz funkcjonowania górnośląskich dworów, zaś dla społeczności stanowić mogą narzędzie, które umożliwi kształtowanie dojrzałej tożsamości lokalnej.

Wiek XIX, wraz z gwałtownym rozwojem społecznym i gospodarczym, stworzył nieznane przedtem dziedziny sztuki czy architektury, dorabiając do nich własną i tylko sobie właściwą ideologię.

Wystarczy przypomnieć takie charakterystyczne tematy architektoniczne, jak „muzeum”, „bank”, „dom towarowy”, „dworzec”, „sąd”. Tematem takim był też, na nowo teraz przekształcany, stary temat „rezydencji”. Rezydencja królewska, książęca, szlachecka, bankierska lub fabrykancka stawała się najbardziej widocznym nośnikiem politycznych i społecznych poglądów i przekonań ich właścicieli.

Teren Wielkopolski nie różnił się pod tym względem od innych krain wchodzących w skład monarchii pruskiej. Poprzez specyfikę polityczną czy gospodarczą rozmaite działania mogły nabierać i nabierały własnych znaczeń czy podtekstów. Na przykładzie wielkopolskich realizacji z przełomu XVIII i XIX wieku, między innymi w Kórniku, Posadowie, Dębnie, Komierowie czy Smogulcu, autor omawia charakterystyczne cechy rodzącego się wówczas stylu narodowego.

W II tomie "Kresowych rezydencji" opisano ponad 120 miejscowości z zespołami rezydencjalnymi położonych na terenie przedwojennego województwa nowogródzkiego. Jest to zaledwie około 10 procent ogólnej liczby siedzib ziemiańskich znajdujących w tym województwie przed 1939 r. Większość z nich przestała istnieć podczas XX-wiecznych zawieruch dziejowych, ale te ocalałe i pozostałości tych zniszczonych stanowią cenne pamiątki po ich dawniejszych właścicielach i pomniki dramatycznych dziejów tej ziemi.

Współczesnemu Polakowi Nowogródczyzna kojarzy się głównie z urodzonym tu naszym wieszczem – Adamem Mickiewiczem. Kanoniczny obraz „nowogródzkiej strony” tworzą wyjęte z jego dzieł opisy Soplicowa i zamku „na barkach nowogródzkiej góry”. Wspaniałym dopełnieniem tych klasycznych tekstów są zdjęcia mistrza fotografii Jana Bułhaka – także rodowitego nowogródczanina. Nie ma również świadomego rodaka, który nie słyszałby o położonym na Nowogródczyźnie Nieświeżu – wielkim zespole rezydencjalnym stanowiącym przez kilka stuleci główną siedzibę Radziwiłłów – najpotężniejszego rodu magnackiego w dziejach Rzeczypospolitej.