Katyń 1940 - Eugenia Maresch

"Psy Stalina" Nikity Pietrowa to książka, która nie gra na emocjach czytelnika. Pietrow nie buduje dramatycznego nastroju, nie stara się zaskakiwać. Jest w walce o pamięć swojego narodu żołnierzem pierwszej linii, a więc przede wszystkim archiwistą poszukującym faktów i dokumentów. Wnioski wyciąga z dochowaniem wszelkich rygorów naukowej ostrożności. A więc bez domysłów i fantazji, bez „gdybania”. A i bez tego lektura książki jest fascynująca.

Autorka książki podjęła próbę odtworzenia losów polskich oficerów, którzy znaleźli się w obozie jenieckim NKWD w Starobielsku. Jej priorytetami stały się prześledzenie drogi jaką polscy oficerowie przebyli zanim dotarli do obozu, rekonstrukcja całokształtu warunków, w jakich ich przetrzymywano, a także pochylenie się nad kondycją psychiczną, ewolucją postaw i wszelkich form aktywności jaką jeńcy podejmowali. Wiele miejsca poświęciła na oddanie charakteru intensywnej politycznej indoktrynacji jakiej ich poddano oraz prowadzonemu przez NKWD rozpracowaniu operacyjnemu i werbunkowi agentów.Pracę zamykają rozważania na temat motywów i przebiegu zbrodni, a także identyfikacji kryteriów ocalenia tych, którym dane było przeżyć masakrę w Charkowie.

Wkroczenie Armii Czerwonej we wrześniu 1939 roku na polskie Kresy Wschodnie miało szczególne dramatyczny przebieg. Po dzień dzisiejszy budzi ono wiele emocji w społeczeństwie polskim. W połowie września 1939 roku sytuacja militarna Polski była już zła. Dalsze prowadzenie wojny i jej pozytywny wynik zależał przynajmniej od dwóch elementów: ofensywy Sprzymierzonych za Zachodzie, możliwości zorganizowania dłuższego oporu na tzw. przedmościu rumuńskim. Inwazja ze wschodu zniweczyła wszelkie nadzieje.

Dr Tadeusz Kisielewski, autor Zamachu i Zabójców, niezmiernie poczytnych książek poświęconych śmierci gen. Sikorskiego, od opublikowania swej ostatniej pracy dokonał kilku sensacyjnych odkryć. W Gibraltarze i Katyniu ukazuje nowe poszlaki świadczące o uprowadzeniu do Moskwy córki naczelnego wodza i premiera Rzeczypospolitej, prezentuje też rezultaty ekshumacji jego szczątków, diametralnie różniące się od doniesień medialnych. W tej intrygującej książce czytelnik znajdzie również dowody, że gen. Sikorskiemu już w 1940 roku wywiad meldował o zbrodni katyńskiej, co stawia w zupełnie nowym świetle politykę Polski i aliantów zachodnich wobec ZSRR. Autor demaskuje sowieckiego agenta uplasowanego w nowosądeckim Gestapo, który na rozkaz Łubianki mordował polskich kurierów.

Hubal ­– czyli major Henryk Dobrzański – to postać na pozór znana: ostatni żołnierz Rzeczypospolitej Polskiej, który w mundurze chciał przetrwać do przyjścia odsieczy z zachodu. Olimpijczyk – był świetnym jeźdźcem, wielkim znawcą koni. Z temperamentu zagończyk i indywidualista. Jego postawa do dziś wywołuje spory. Wiele sądów i opinii, nierzadko diametralnie różnych, wypowiadali o nim historycy i publicyści, poczynając od samego Melchiora Wańkowicza. Narosła przez lata legenda przesłaniała życie Hubala.

To, co wydarzyło się w zachodniej Polsce we wrześniu 1939 roku, nie posiada literatury tak bogatej jak zbrodnia katyńska, dokonana przez Sowietów na Kresach Wschodnich. Sowiecka zbrodnia na polskich oficerach w Katyniu, Miednoje i Charkowie żyje w świadomości Polaków od wielu lat. Jednak pod względem ilości polskich ofiar i bestialstwa niemieckiego agresora w pamięci mieszkańców Pomorza, północnego Mazowsza, Wielkopolski i Śląska istnieje zbrodnia tak samo okrutna. 

Publikacja „Katyń. Śladami polskich oficerów” poświęcona jest jednemu z najważniejszych wydarzeń w historii II wojny światowej – zbrodni katyńskiej. Autor Ołeksandr Zinczenko – historyk, radca Prezesa Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej – skupił się głównie na tej części tragedii, do której doszło na Ukrainie. Wykorzystując historyczne dokumenty, archiwa polskie, ukraińskie i brytyjskie, wspomnienia rodzin ofiar, przedstawił losy Polaków, którzy byli przetrzymywani w obozie w Starobielsku pod Ługańskiem, a potem zostali przewiezieni do Charkowa. Autor podejmuje niezwykle ważną, choć bolesną, dla obu narodów tematykę, a jego tekst oprócz walorów dokumentalnych ma także niemałą wartość literacką – książkę czyta się niczym kryminał pokazujący, jak los decyduje o życiu i o śmierci.

Autor niniejszej książki był jedynym ocalałym polskim oficerem, który w czasie dokonywania masowych egzekucji przez NKWD w 1940 r. znalazł się w pobliżu lasu katyńskiego, a także pierwszą osobą, która właściwie wskazała okolicę, gdzie urywał się ślad po polskich wojskowych. Opisuje on ciąg zdarzeń, które sprawiły, że trafił do obozu w Kozielsku, więzienia w Smoleńsku i Moskwie, a następnie do sowieckich łagrów. Z perspektywy trzydziestolecia podsumowuje stan wiedzy na temat Katynia, a także zastanawia się nad przyczynami podjęcia przez władze sowieckie tej dramatycznej decyzji.

Zbrodnia katyńska na narodzie polskim, skazana przez dziesiątki lat na zakłamanie lub zapomnienie, była najstraszniejszym owocem komunistycznej ideologii i moskiewskiego imperializmu. Cały czas trwa walka o wyjaśnienie wszystkich aspektów ludobójstwa z 1940 r., jego sprawiedliwe osądzenie, a przede wszystkim o to, by w świadomości historycznej Polaków i innych narodów obecna była prawda o Katyniu. Publikacja ta ma być małą cegiełką w rosnącym, pomimo trudności, murze rzetelnej wiedzy o Katyniu.