Homo nobilis. Wzorzec szlachcica w Rzeczypospolitej XVI i XVII wieku - Urszula Świderska-Włodarczyk

Następna po Homo nobilis odsłona badań nad wzorami i wzorcami osobowymi, które w każdej epoce kształtują postawy i styl życia ludzi. Tym razem autorka na podstawie źródeł, głównie kronikarskich, analizuje sylwetkę wzorcowego wojownika i rycerza w średniowiecznej Polsce. Jakie powinien mieć cechy? Jakie umiejętności? Jak powinien postępować w walce i w życiu codziennym? Czego od niego wymagał władca, a czego rodzina? Przy okazji poszukiwania odpowiedzi na te pytania poznajemy barwną panoramę średniowiecznej Polski, a zwłaszcza życia jej elity.

Autor książki zaprasza w pasjonujący świat życia XVII-wiecznych żołnierzy. Obraz życia ówczesnego żołnierza jawi się jako niezwykle bogaty i różnorodny. Obok splendorów i wspaniałego wyglądu czy fantazji bohaterów staropolskiego oręża widnieją nędzne losy wojskowej zbiorowości, prowadzące do ekstremalnych sytuacji, np. kanibalizmu, żebraczego kija i rozsypanych kości w dalekich krajach. Życie pojedynczego żołnierza także charakteryzowało się zmiennością bytowania i pełne było przypadków. Nie jest to bynajmniej koniec młodzieńczych wyobrażeń o żołnierzach XVII-wiecznych, kształtowanych na podstawie losów Sienkiewiczowskich rycerzy, ponieważ jest coś pociągającego w tej epoce. W dalszym ciągu przewijają się przed nami barwne obrazy, nadal fascynuje husaria w czasie szarży pod Kircholmem lub Wiedniem, bohaterskie obrony twierdz, postacie słynnych zagończyków, dalekie rajdy lisowczyków etc. Jednak konfrontacja wyobrażeń ze źródłami historycznymi i literaturą przedmiotu spowodowała, że wojskowość staropolska nabrała nowych, pełniejszych wymiarów. Problematyka życia codziennego armii koronnej i litewskiej nie jest wcale mniej fascynująca, gdyż w ten zakres wchodzą zarówno zagadnienia kultury materialnej, jak i pojawiają się wcale nierzadko wątki kawalerskiej fantazji.

Kim byli święci z opowieści hagiograficznych? Dla wiernych pragnących zbawienia byli wzorami, ideałami, a czasem wręcz legendarnymi bohaterami. Wiedli doskonałe życie, o jakim zwykły człowiek mógł tylko marzyć, czynili cuda, zasłużyli na nagrodę w niebie i szacunek śmiertelników. Modlono się do nich, proszono ich o opiekę, wstawiennictwo, a ich dzieje opowiadano sobie z wypiekami na twarzy jak najciekawszą baśń. Dla władców i biskupów mogli być doskonałym instrumentem polityki. Każdy liczący się ośrodek życia religijnego i politycznego pragnął mieć własnego świętego - opiekuna, a także postać przyciągającą tłumy wiernych, a - co za tym idzie - strumień pieniędzy. Pielęgnowanie legendy i kultu świętego było więc bardzo ważnym zadaniem ówczesnych elit.

Autor opisuje, jak wraz z przemianami cywilizacyjnymi, społecznymi i kulturalnymi zmieniało się wyobrażenie świętości, jakie były typy pobożności, wzorcowe życiorysy. Przywołuje teksty hagiograficzne, które ukazują nam koloryt epoki. W żywotach świętych jak w zwierciadle odbijały się nie tylko programy ewangelizacyjne formułowane przez duchownych, plany polityczne i społeczne wyznaczane przez rządzących, lecz także wielkie oczekiwania wiernych.

Narodziny szlachty, Kształtowanie się elit politycznych w Europie

Reprint książki Władysława Smoleńskiego z 1908 r., wydanego nakładem Autora w Krakowie. Jedno z podstawowych źródeł dla genealogów i poszukujących korzeni rodzinnych. Nowy wstęp do publikacji napisał Krzysztof Bąkała. Doskonała lektura dla wszystkich zainteresowanych dziejami Mazowsza.

Studium Gottfrieda Schramma ukazało się 1965 r., ale nadal pozostaje aktualne. Poświęcone jest dziejom reformacji w Polsce od momentu jej rozkwitu w 1548 r. aż do pierwszych znamion upadku w 1607 r. Autor analizuje polską reformację jako zjawisko społeczne, umieszczając ją na szerokim tle porównawczym. Polska stanowi według niego przykład reformacji rozgrywającej się wbrew woli władcy. Mimo braku poparcia monarchy protestantów nigdy nie spotkały prześladowania. Autor stawia tezę, że brak konfliktów i prześladowań mógł się paradoksalnie przełożyć na słabość reformacji. Patrząc na panoramę europejską, dowodzi, że zbudowanie tożsamości i politycznego obozu protestantów było możliwe albo dzięki poparciu władcy, albo w wyniku doznanych prześladowań. W Polsce zabrakło obu tych elementów.