Historia Węgier - Ignác Romsics

W węgierskiej historii jest niewiele tak wyróżniających się, a jednocześnie mających wpływ na światowe dzieje wydarzeń, jak rewolucja 1956 r. Jeśli szukamy porównania, to najbliżej jej do Wiosny Ludów - w roku 1956 nieprzypadkowo podążano za wzorcem węgierskich walk o niepodległość z lat 1848-1849, legitymował on bowiem zbrojne starcia z ludźmi uosabiającymi rządy komunistyczne i oddziałami Armii Czerwonej. Sześćdziesiąt lat temu obywatele całego świata podziwiali bohaterską walkę narodu węgierskiego i żywo protestowali przeciw krwawemu tłumieniu rewolucji przez Związek Radziecki.

Poniesione ofiary nie poszły jednak na marne. Węgierska rewolucja ukazała Zachodowi prawdziwą twarz komunistycznej dyktatury i była jednym z pierwszych, ważnych etapów procesu, dzięki któremu nie tylko Węgrzy, ale także obywatele całej Europy Środkowej mogą dziś żyć w warunkach wolności i demokracji. Tym samym rok 1956 był widoczną klęską forsowanej przez komunistów ideologii, większość powstańców bowiem stanowili przedstawiciele najniższych warstw społecznych, robotnicy i młodzież.

Gyula Csics, którego dziennik z tamtego okresu czytelnik trzyma w rękach, w 1956 r. miał 12 lat, i choć sam nie brał udziału w walkach, stał się wiarygodnym kronikarzem ówczesnych wydarzeń. Kronika ta, dzięki swojej specyficznej perspektywie i narracji, ukazuje rewolucję w inny sposób i z odmiennego punktu widzenia niż inne opracowania dotyczące 1956 r.

Ukazując panoramę dziejów monarchii Habsburgów i rewidując utrwalone poglądy Pieter M. Judson wyjaśnia, dlaczego państwo to znaczyło tak wiele przez tak długi czas dla tak licznych Europejczyków ze środka kontynentu. Mimo odmienności mowy, religii, miejsca zamieszkania i tradycji miliony kobiet i mężczyzn miały poczucie wspólnej przynależności do „swojego imperium”, a urzędnicy, wojskowi, politycy i uczeni wkładali wiele inwencji, by sprostać wyzwaniom drugiego co do wielkości państwa w Europie. Bezpośrednio przed jego rozpadem i potem, gdy już się dokonał, widziano w imperium nienaturalny zlepek wrogich grup etnicznych, anachroniczny imperialistyczny relikt. Autor bada źródła takich poglądów, najzupełniej niesłusznych.

Trzeci tom „Pamięci” zamyka autorską opowieść o polskim uchodźstwie na Węgrzech w latach II wojny światowej. Dzieje to niezwykłe, pełne dramatycznych wydarzeń i dowodów wzruszającej ludzkiej solidarności.

„Pamięć” to opowieść o honorze i odwadze, patriotyzmie, przyjaźni, empatii i wdzięczności. To symboliczny hołd złożony Węgrom i Polakom, którzy w obliczu wielu zagrożeń pozostali wierni wyznawanym wartościom i ideałom.