Galicyjskie żywoty. Opowieści o stracie, doli i pograniczu - Dawid Szkoła

"Cesarz Ameryki" to fascynująca opowieść o wielkiej fali emigracji, która ruszyła z Galicji pod koniec XIX wieku, pchając w nieznane setki tysięcy Żydów, Rusinów, Słowaków i Polaków spragnionych lepszego życia. Trwające do 1918 roku masowe wyjazdy do USA i Brazylii były rozpaczliwą ucieczką przed nędzą, głodem i powołaniem do wojska, ale przede wszystkim - pielgrzymką do Ziemi Obiecanej. Do cudownej krainy obrosłej mitami, gdzie Statua Wolności jako królowa Polski otwiera szeroko ramiona na przyjęcie ukochanych Polaków i Rusinów, a cesarz Ameryki osobiście wyraża zgodę na osiedlenie się chłopów z Galicji.

Galicja w okresie autonomii, jak żadna inna dzielnica Rzeczypospolitej pod zaborami, doczekała się wyrazistych etykiet wskazujących na jej specyfikę. Najbardziej znane: Polski Piemont czy galicyjska nędza wskazują co prawda na dwoisty obraz regionu, na ogół jednak dominuje dziś sentymentalna wizja Galicji utrwalona m.in. przez literaturę dwudziestowieczną. Tymczasem, sięgając do tekstów pisarzy galicyjskich z drugiej połowy XIX wieku, zauważyć można bardzo krytyczny osąd obserwowanej przez nich współczesności, kontrastujący z późniejszymi mityzującymi przekształceniami. Celem książki jest zaprezentowanie tego "surowego", notowanego na gorąco obrazu Galicji, w którym uparcie powtarzają się utyskiwania na gorszość, drugorzędność i marginalizację prowincji. Jest to jednocześnie opowieść o wychodzeniu z owej prowincjonalności i budowaniu silnej tożsamości zbiorowej. Książka nie jest przy tym typową pracą literaturoznawczą, lecz stanowi próbę analizy kulturowej dyskursu dotyczącego Galicji w piśmiennictwie drugiej połowy XIX wieku.

Reprint wydania z 1908 roku.

Kraj, położenie i warunki fizyczne, zasoby naturalne, ludność, narodowości i wyznania, społeczeństwo, zróżnicowanie zawodowe i socjalne, duchowieństwo,własność ziemska, inteligencja.

Książka w sposób monograficzny ukazuje transformację społeczno-gospodarczą Wadowic w okresie przynależności miasta do monarchii habsburskiej. W wielu przypadkach konieczne było odwoływanie się do procesów, które miały charakter ogólnogalicyjski. Dla przykładu wymienię tylko: transformację demograficzną, industrializację, wzrost aktywności społecznej mieszkańców. Tym sposobem na kanwie Wadowic utworzono typowy model średniej wielkości miasta galicyjskiego. Niniejsze studium przypadku wymagało zastosowania analizy porównawczej, która dała pełny obraz i skalę przeobrażeń społeczno-gospodarczych zachodzących w Wadowicach na tle innych ośrodków miejskich Galicji.

"W odniesieniu choćby do samego tylko Krosna Sarna dokonał rzeczy bardzo ważnej. Był pierwszym z badaczy, który w tak szerokim wymiarze sięgnął do bezcennego zasobu miejskich źródeł rękopiśmiennych. Skorzystał z 22 tomów ksiąg ławniczych, radzieckich i wójtowskich, obejmujących (z lukami) dzieje miasta od XVI (1512) do XVIII w. (1762). Ten pracowity historyk-amator wykorzystał akta grodzkie i ziemskie, manuskrypty lwowskiego Ossolineum, archiwalia konsystorza biskupiego obrządku łacińskiego w Przemyślu. Nie pominął archiwum dekanatu krośnieńskiego oraz kronik miejscowych klasztorów. Wiedzę czerpał również z szeregu źródeł drukowanych. On pierwszy odkrył i uświadomił współczesnym bogactwo dziejów miasta, opisując jego rozwój od XIV do XIX w. Scharakteryzował ponadto miejscową społeczność rzemieślniczą i kupiecką, jej organizacje zawodowe, prężność w działaniu i związki z Kościołem, a także wykazał szczodrobliwą postawę monarchów względem swej własności (treść monografii w partiach dotyczących Krosna stanowi blisko 30 procent objętości książki)".

Przedstawiona publikacja to lektura dla czytelnika, który skądinąd znając dzieje polityczne Polski, odnajdzie tu zapis emocji, marzeń, nadziei, radości i smutków dziesiątków barwnych postaci z krwi i kości, których wielowątkowe losy wpisane są w kontekst ledwo co zarysowanych wydarzeń wielkiej historii.

Reporterska opowieść o finis Poloniae na Kresach.

Autorki odkrywają zapomniane postacie – rodzonego brata pierwszego polskiego prezydenta Gabriela Narutowicza, który opowiedział się za niepodległą Litwą, i zdarzenia – zmianę polskich granic wschodnich w 1951 roku. Tropią zagadkę śmierci rodziny Skirmuntów na Polesiu i znikania szczątków bohaterów z Cmentarza Orląt Lwowskich w latach 70. XX wieku. Śledzą dzieje polskiej rodziny z Berdyczowa podczas „operacji polskiej NKWD”. I tragiczny koniec kresowego Drzymały, który uparł się zostać w swoim domu na Wileńszczyźnie po II wojnie światowej. Autorki dotarły do nieznanych dokumentów. Odwiedziły każde z opisywanych miejsc.