Galicyjska "ambasada" w Wiedniu. Dzieje ministerstwa dla Galicji 1871-1918 - Damian Szymczak

Galicja w okresie autonomii, jak żadna inna dzielnica Rzeczypospolitej pod zaborami, doczekała się wyrazistych etykiet wskazujących na jej specyfikę. Najbardziej znane: Polski Piemont czy galicyjska nędza wskazują co prawda na dwoisty obraz regionu, na ogół jednak dominuje dziś sentymentalna wizja Galicji utrwalona m.in. przez literaturę dwudziestowieczną. Tymczasem, sięgając do tekstów pisarzy galicyjskich z drugiej połowy XIX wieku, zauważyć można bardzo krytyczny osąd obserwowanej przez nich współczesności, kontrastujący z późniejszymi mityzującymi przekształceniami. Celem książki jest zaprezentowanie tego "surowego", notowanego na gorąco obrazu Galicji, w którym uparcie powtarzają się utyskiwania na gorszość, drugorzędność i marginalizację prowincji. Jest to jednocześnie opowieść o wychodzeniu z owej prowincjonalności i budowaniu silnej tożsamości zbiorowej. Książka nie jest przy tym typową pracą literaturoznawczą, lecz stanowi próbę analizy kulturowej dyskursu dotyczącego Galicji w piśmiennictwie drugiej połowy XIX wieku.

Monografia stanowi przemyślany i konsekwentnie realizowany projekt badawczy, w którym celem było poddanie analizie koncepcji i realizacji w praktyce idei wychowania narodowego. Poglądy i realizacja założeń wychowania narodowego są reprezentowane na szerokim tle społecznym, politycznym i oświatowym Galicji. W ten sposób czytelnik otrzymuje szczegółowy obraz środowiska, w którym działali przedstawiciele koncepcji wychowania narodowego. Książka stanowi znaczący wkład w historię nauki polskiej, historię wychowania i historię polskiego społeczeństwa.

Celem pracy Dwór, wieś i plebania w przestrzeni społecznej zachodniej Małopolski w latach 1772-1815 jest zbadanie wpływu przemian społecznych, gospodarczych i politycznych, dokonujących się w drugiej połowie XVIII i na początku XIX w., na funkcjonowanie środowiska wiejskiego zachodniej Małopolski. W szczególności chodzi tu o ukazanie: funkcjonowania dworu, plebanii i wsi w przed- i porozbiorowych warunkach prawno-politycznych; wpływu zmienności epoki na przestrzeń społeczną (m.in. wpływ zmiany granic państwowych na położenie prawno-polityczne i aktywność poszczególnych grup społecznych i jednostek, tworzenie się elity wiejskiej i kształtowanie świadomości społecznej); oddziaływania reform społecznych i gospodarczych z lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych XVIII w. na wzajemne relacje pomiędzy szlachtą, chłopami i duchowieństwem. 

Galicyjski Eksodus przedstawia zapominane doświadczenie uchodźstwa lat I wojny światowej. Autor dotarł do źródeł austriackich, czeskich, węgierskich, słoweńskich, ukraińskich i polskich, by ukazać sytuację od ucieczki i ewakuacji w poszczególnych latach wojny, poprzez pobyt na uchodźstwie, aż po kwestie powrotów czy pozostania w krajach sukcesyjnych po 1918 roku. 

Publikowany tom jest wyborem z szerszej całości. Zamieszczono głównie wspomnienia dotyczące okresu międzywojennego oraz lat wojny i okupacji. Było to podyktowane przyjętym kryterium, które zakładało ukazanie losów ziemiaństwa w przededniu uwłaszczenia. W celu osadzenia wspomnień w pełniejszym kontekście, zdecydowano się też na dołączenie wzmianek o rodzicach i innych przodkach Autora Zapisków, jak również opisu pobytu rodziny w majątku w ostatnich miesiącach przed wywłaszczeniem i samo wygnanie z dworu. Jednak korpus opracowania stanowią treści dotyczące lat 1918-1945, przy czym szersze opisy ówczesnej rzeczywistości dotyczą dopiero lat 1930. Choć i tutaj poczyniono pewne skróty, tj. usunięto szerokie opisy pobytu na studiach, w wojsku, treści wybitnie intymne, itp., wychodząc z założenia, iż należy wyeksponować treści związane z codziennością ziemianina, tj. prowadzeniem gospodarstwa i działalnością na innych płaszczyznach.