Dzieje chrześcijaństwa na Litwie - Vytautas Alisauskas (red.)

 
Historia tysiącletnich dziejów chrześcijaństwa na Litwie, opowieść o tym, w jaki sposób chrześcijaństwo dotarło na Litwę i jak potoczyły się jego losy. To także opowieść o niedoskonałościach i świętości chrześcijan, o porywach wiary i o jej zaniku, o codzienności wiary, życiu parafialnym i o kondycji moralnej duchowieństwa, a także o sytuacji różnych wyznań chrześcijańskich w różnych epokach, o konfliktach, które powstały między chrześcijanami wskutek reformy Kościoła, i o stosunkach między państwem a Kościołem. Granice chronologiczne tej opowieści wyznaczają misja św. Brunona z Kwerfurtu z 1009 r. i podpisanie umów między Litwą a Stolicą Apostolską w 2000 r.

SPIS RZECZY

Spis ilustracji

Przedmowa (Vytautas Ališauskas)

Rozdział 1. Od pierwszych misji do chrztu Litwy (1009–1387) (Darius Baronas)

Rozdział 2. Wczesny okres chrystianizowania się Wielkiego Księstwa Litewskiego

(koniec XIV w.–pierwsza połowa XVI w.) (Mindaugas Paknys)

Rozdział 3. Reformy Kościoła (1553–1655) (Liudas Jovaiša)

Rozdział 4. Wyznania w okresie stabilizacji (1655–1740) (Liudas Jovaiša)

Rozdział 5. Epoka oświecenia (1740–1841) (Eligijus Raila)

Rozdział 6. Wobec carskiego prawosławia i narodzin świadomości narodowej

(1841–1904) (Paulius Subačius)

Rozdział 7. Doba swobodnego rozwoju (1905–1940) (Arunas Streikus)

Rozdział 8. Chrześcijaństwo w okresie obcych rządów na Litwie (Arunas Streikus)

Przypisy

Mapy

Indeks osób

Źródła ilustracji i

Fragment

Misja św. Wojciecha

Pierwsza polska inicjatywa szerzenia chrześcijaństwa wśród pogańskich Prusów łączy się z postacią św. Wojciecha (Adalberta). Wydarzenia z jego życia przekonują o tym, że był on niezwykle konsekwentny w naśladowaniu Chrystusa – aż po męczeńską śmierć. Wojciech był biskupem praskim (od 982 r.), ale z powodów politycznych i ze względu na osobistą gorliwość nie mógł wypełniać zwykłych obowiązków biskupa diecezjalnego. Niezadowolony z owoców swej pracy duszpasterskiej, wyruszył szukać w obcych stronach owiec niemających (jeszcze) pasterza. Kraje misyjne znajdowały się wtedy w samej Europie.

Nie jest jasne, dlaczego Wojciech nagle udał się do Polski, porzuciwszy rozwijaną w końcu 996 r. działalność misyjną na Węgrzech, które spełniały wtedy wszystkie kryteria kraju misyjnego. W Polsce były do wyboru dwa kierunki misyjne: albo do słowiańskich Lutyków, albo do kraju bałtyckich Prusów. Najprawdopodobniej Bolesław Chrobry pomógł misjonarzowi w dokonaniu wyboru, kierując go ku Prusom. W połowie kwietnia 997 r. przyszły święty dotarł do kraju Prusów w delcie Wisły. W tę wyprawę udali się z Wojciechem: stały towarzysz podróży – jego brat Gaudenty-Radzim, Bogusz-Benedykt i zapewne jeden sługa. Misjonarze zostali w Prusach przyjęci niegościnnie, gdyż miejscowi uznali, że ich przybycie przyniesie klęski żywiołowe, w wyniku których zawali się dotychczasowy porządek ich świata. Wobec zagrożenia życia misjonarze wycofali się do pobliskiego zamku Chollin. Tu także głoszona przez nich nauka wywołała wrogość mieszkańców – tak długo kamienowali biskupa, aż uznali, że nie żyje, ale przeżył. Misjonarze zaczęli się znowu wycofywać, lecz wtedy dogoniła ich grupa wojów z załogi twierdzy. Bogusz-Benedykt ostrzegł Wojciecha przed niebezpieczeństwem, ale ten tylko się uśmiechnął. Z modlitwą na ustach zginął od ciosu toporem w głowę (zm. 23 kwietnia 997). Mordercy oddzielili głowę od ciała, nadziali na kołek i ze śpiewem wrócili do domu. Prusowie prawdopodobnie zorientowali się, że ich ofiara nie była zwykłym dziwakiem i postanowili nawet zarobić na swoim występku, proponując Bolesławowi Chrobremu ciało męczennika za ilość złota równą jego wadze. Bolesław nabył je w ten sposób nie targując się. Jak zauważył pewien polski historyk, monarcha mógłby oddać za nie całe złoto swego królestwa, a i to nie byłoby wygórowaną ceną w porównaniu z tym, co zyskał wchodząc w posiadanie świętych relikwii.

Męczeńska śmierć Wojciecha odbiła się silnym echem w całej Europie. Rychło, bo w 999 r. dokonano jego kanonizacji. W tym samym roku synod w Rzymie zdecydował o założeniu archidiecezji gnieźnieńskiej. W następnym roku miał miejsce tzw. zjazd w Gnieźnie, po którym nastąpiło założenie polskiej prowincji kościelnej. Cesarz Otton III udzielił Bolesławowi Chrobremu królewskiego prawa nominowania biskupów, zarówno na władanych przez niego ziemiach, jak i na obszarach pogańskich, które zdoła sobie podporządkować. Święty Wojciech stał się wzorem dla pustelników i zakonników do tego stopnia, że niektórzy z nich zapragnęli męczeńskiej śmierci. Wkrótce misję św. Wojciecha postanowił kontynuować Bruno z Kwerfurtu, napotkał jednak wiele nieoczekiwanych przeszkód.

Po śmierci Ottona III w 1002 r. na tronie cesarskim zasiadł Henryk II. Stosunki między nowym cesarzem Niemiec a władcą Polski doprowadziły do wojny, która utrudniła misje w krajach pogańskich. Sytuację pogorszył fakt, że w Polsce rozbójnicy zabili tzw. pięciu braci, czekających na Brunona, z którym mieli wyruszyć do kraju pogan, by głosić tam chrześcijaństwo. Mimo tych niesprzyjających okoliczności Bruno nie zrezygnował z misji i osiągnął chwałę męczeństwa. Pierwsza wzmianka nazwy „Litwa” w zachowanych źródłach historycznych i pierwsze pojawienie się Litwy na scenie europejskiej związane są właśnie z postacią tego męczennika.