Dwie sagi galicyjskie - Adam Paluch

Oto opowieść o fragmencie Ziem Odzyskanych, czyli o Pomorzu Zachodnim, a konkretnie o Ziemi Kamieńskiej, leżącej nad Zalewem Kamieńskim. Tu w końcu 1945 r. przybyli przesiedleńcy z Lwowszczyzny, którzy z wyroku historii musieli opuścić rodzinne tereny, by na nieznanym im Pomorzu zacząć życie na nowo.

Gdy przyjechali, przebywali tu jeszcze dawni mieszkańcy tego zakątka, czyli Niemcy. Oni też, wbrew własnej woli, musieli stąd wyjechać. Część z nich zrobiła to zawczasu, wielu zginęło bądź najzwyczajniej zostało zamordowanych. Taką decyzję podjął Stalin i żaden z aliantów zachodnich nie ośmielił mu się sprzeciwić.

Książka składa się z dwóch części. Pierwsza stanowi obszerny wstęp – rys historyczny, który kończy się na polskiej transformacji ustrojowej. Koncentruje się siłą rzeczy na kilku najważniejszych wątkach, przede wszystkim na okolicznościach, w jakich Polska weszła w posiadanie Pomorza.

Część druga to relacje ostatnich świadków historii, którzy pamiętają życie w Małopolsce i powojenny exodus na Ziemie Odzyskane. Ich autorzy pochodzą ze wsi Brzozdowce. Opowiadają o barwnym życiu w okresie II Rzeczypospolitej, kiedy to miejscowość ta stanowiła wspólnotę polsko-rusińsko-żydowską z całym związanym z tym kresowym kolorytem. Relacje te przybliżają również życie pionierów w pierwszych latach na nowych gospodarstwach, a także w okresie późniejszym.

Obszerne rozdziały niniejszej pracy miały pokazać, że ministerstwo dla Galicji nie było pozbawioną znaczenia, marginalną instytucją, choć obarczoną licznymi słabościami. Co więcej, mimo owych słabości stała się jedynym wyrazem „specjalnego” statusu Galicji w obrębie monarchii habsburskiej. Wszystkie inne instytucje, jak Rada Szkolna Krajowa, Akademia Umiejętności, otrzymały także inne kraje koronne. Jednakże żaden z krajów przedlitawskich nie posiadał „swojego” ministerstwa. Choćby tylko nieformalnie, de facto, a nie de jure. Dodatkowo wpływało ono także na rolę i znaczenie Polaków, ponieważ w każdym z gabinetów od 1871 r. zasiadał ich przedstawiciel.

Publikowany tom jest wyborem z szerszej całości. Zamieszczono głównie wspomnienia dotyczące okresu międzywojennego oraz lat wojny i okupacji. Było to podyktowane przyjętym kryterium, które zakładało ukazanie losów ziemiaństwa w przededniu uwłaszczenia. W celu osadzenia wspomnień w pełniejszym kontekście, zdecydowano się też na dołączenie wzmianek o rodzicach i innych przodkach Autora Zapisków, jak również opisu pobytu rodziny w majątku w ostatnich miesiącach przed wywłaszczeniem i samo wygnanie z dworu. Jednak korpus opracowania stanowią treści dotyczące lat 1918-1945, przy czym szersze opisy ówczesnej rzeczywistości dotyczą dopiero lat 1930. Choć i tutaj poczyniono pewne skróty, tj. usunięto szerokie opisy pobytu na studiach, w wojsku, treści wybitnie intymne, itp., wychodząc z założenia, iż należy wyeksponować treści związane z codziennością ziemianina, tj. prowadzeniem gospodarstwa i działalnością na innych płaszczyznach.

Książka Całuję rączki, do nóżek upadam. Moja opowieść o galicyjskich krewnych to saga rodzinna oparta na opowieściach, których latami słuchałam przy okazji niedzielnych obiadów u moich dziadków Usiów. Przewija się przez nie korowód galicyjskich krewnych i powinowatych, którzy pomieszkiwali na Kresach Wschodnich, w Muszynie, Bieczu, Sieprawiu, Wieliczce i Krakowie.

Oprócz zwykłych-niezwykłych ludzi, w opowiadanych historiach pojawiają się duchy i czarownica, św. Idzi w asyście mrówek oraz liczne zwierzęta, od charakternego Lalusia po niepozorne wielickie pchły. I choć czasem wydaje się to nieprawdopodobne, zaręczam że wszystkie te opowieści są jak najbardziej prawdziwe o ile, rzecz jasna, można w tym względzie ufać własnym krewnym.