Dopalanie Kresów. Nowogródczyzna naszych ojców - Kazimierz Krajewski

Pierwsza z planowanego cyklu publikacji poświęconych siedzibom ziemiańskim na ziemiach wschodnich II RP, ich dziejom oraz znanym i mniej znanym właścicielom i mieszkańcom. Uwzględniono nie tylko pałace i zamki, lecz także wiele obiektów mniejszych i skromniejszych, mało znanych lub pomijanych w literaturze fachowej i w przewodnikach turystycznych. Niemal wszystkie obiekty autor opracowania odwiedził osobiście (niektóre po kilka razy), wykonując przy tej okazji dokumentację fotograficzną, badając ich obecny stan zachowania oraz sposób użytkowania.

Książka Kazimierza Krajewskiego, historyka warszawskiego IPN-u, jest opowieścią o walce, którą na Kresach stoczyła Armia Krajowa. Od pierwszych polskich oddziałów, przez działalność w ramach AK, a następnie, już po jej rozwiązaniu, konflikt z nowym, „czerwonym” okupantem pod szyldami różnych podziemnych organizacji poakowskich. Historia, o której jeszcze niewiele uczą w szkołach: walka każdego z każdym - Wehrmacht, Polacy, Ukraińcy, Litwini, Żydzi, Armia Czerwona i komunistyczna partyzantka. Najpierw wojenny cyklon, który wymagał czasem nieoczekiwanych taktycznych sojuszy AK z Niemcami czy Sowietami. Potem dalsza walka „leśnych żołnierzy” z komunistycznym reżimem - bezpieką i wojskiem Polski Ludowej i ZSRR.

Zapraszamy w sentymentalną podróż po Kresach. Autorzy przedstawiają najcenniejsze zabytki i polskie pamiątki na terenie dawnych Kresów Wschodnich, znajdujących się obecnie w granicach Litwy i Białorusi. Są wśród nich: budowle sakralne, pałace i dwory, domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze, mosty, bramy, cmentarze ? świadectwa polskiej kultury. Całość - ponad 500 obiektów - zilustrowana rzutami, planami oraz fotografiami z 2015 r. Album ten daje wspaniałą okazję do zapoznania się z obecnym stanem pozostawionego tam dziedzictwa polskiej kultury.

Napisana przez Polaka urodzonego i wychowanego na Nowogródczyźnie praca omawia narastający w latach 1943 i 1944 konflikt na tym obszarze między Armią Krajową a radziecką partyzantką. Historiografia rosyjska i białoruska głoszą tezę, że przyczyną tego konfliktu była realizowana przez Komendę Okręgu Nowogródzkiego Armii Krajowej polityka "dwóch wrogów".

W II tomie "Kresowych rezydencji" opisano ponad 120 miejscowości z zespołami rezydencjalnymi położonych na terenie przedwojennego województwa nowogródzkiego. Jest to zaledwie około 10 procent ogólnej liczby siedzib ziemiańskich znajdujących w tym województwie przed 1939 r. Większość z nich przestała istnieć podczas XX-wiecznych zawieruch dziejowych, ale te ocalałe i pozostałości tych zniszczonych stanowią cenne pamiątki po ich dawniejszych właścicielach i pomniki dramatycznych dziejów tej ziemi.

Współczesnemu Polakowi Nowogródczyzna kojarzy się głównie z urodzonym tu naszym wieszczem – Adamem Mickiewiczem. Kanoniczny obraz „nowogródzkiej strony” tworzą wyjęte z jego dzieł opisy Soplicowa i zamku „na barkach nowogródzkiej góry”. Wspaniałym dopełnieniem tych klasycznych tekstów są zdjęcia mistrza fotografii Jana Bułhaka – także rodowitego nowogródczanina. Nie ma również świadomego rodaka, który nie słyszałby o położonym na Nowogródczyźnie Nieświeżu – wielkim zespole rezydencjalnym stanowiącym przez kilka stuleci główną siedzibę Radziwiłłów – najpotężniejszego rodu magnackiego w dziejach Rzeczypospolitej.

Z opowiadań rodziców, krewnych i ich znajomych, autor odtworzył w literackiej formie dzieje własnej rodziny, poczynając od lat trzydziestych XX wieku, a kończąc na początku XXI wieku. Ich losy wiodły od wołyńskiej wsi Rudnia Łęczyńska poprzez Dolny Śląsk aż po Pomorze Środkowe.

Zbiór wspomnień i relacji Polaków wysiedlonych ze Stanisławowa po II wojnie światowej. Przez pryzmat ich losów poznajemy dzieje tego miasta i jego mieszkańców na przestrzeni ostatnich stu lat. Książka ukazuje ich codzienne życie, domy i rodziny, bliskie im miejsca, uczucia smutku i radości, strachu i odwagi, zachwytu.

Płynąc po dnie Niemna to powieść przedstawiająca gehennę codziennego życia Polaków i Białorusinów zamieszkujących Grodzieńszczyznę i Nowogródczyznę. To historia oparta na faktach i prawdziwych losach ludzi. Akcja powieści zaczyna się w czasach I wojny światowej, a kończy w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Dzięki tej powieści możemy zrozumieć postawy ludzkie oraz perfidną politykę Związku Sowieckiego i III Rzeszy.

Stanisław Srokowski ceniony jest głównie za ekspresyjny styl, wstrząsające opowiadania i powieści kresowe. Motywy z jego książek i wyznań złożyły się na wybitny film Wojciecha Smarzowskiego, „Wołyń”. Obecnie pisarz wrócił do poezji. I to w zaskakujący sposób. Związany z awangardą literacką XX w., jawi się w tym zbiorze, jako wysublimowany erudyta tradycyjnych wierszy klasycznych.

„Atlas Kresów” zawiera mapy dawnych wschodnich terenów Rzeczypospolitej – 33 arkusze mapy WIG w skali 1:300000 z lat 30. XX w., a także trzy mapy dużych miast (Wilno, Grodno, Lwów), z dokładnymi opisami, uzupełniającymi i porządkującymi obraz kartograficzny. Dzieło zmapowania niemal wszystkich znanych obiektów, składających się na jedyną w swoim rodzaju siatkę pomników kultury polskiej na dawnych wschodnich terenach Rzeczpospolitej, zarówno istniejących, jak i nieistniejących: pałaców, dworów, kościołów, cmentarzy, mauzoleów rodzinnych, łącznie blisko 3 tys. obiektów, oparto o szeroką kwerendę, przeprowadzoną zarówno w informatorach historycznych (m.in. „Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego...”, schematyzmy, dawne przewodniki), jak i współczesnych rejestrach i opisach zabytków. Treść atlasu wzbogacają ilustracje, anegdoty i cytaty."