Cmentarze wojenne z I Wojny Światowej. Cz. 1. Okręg I – Nowy Żmigród, Okręg II – Jasło - Roman Frodyma

Ogrom okrucieństw II wojny światowej zatarł w pamięci społeczeństw ślady Wielkiej Wojny 1914-1918. Na długie lata zapomniano też o śmiałym zamierzeniu zrealizowanym przez cesarstwo austro-węgierskie - rozsianych wśród pól i wzgórz Galicji Zachodniej cmentarzach wojskowych. Upamiętniają one ofiarę dziesiątek tysięcy żołnierzy poległych na frontach Galicji Zachodniej od jesieni 1914 roku po wielkie zwycięstwo w bitwie gorlickiej wiosną 1915. Dzięki zaangażowaniu licznej grupy artystów, architektów, inżynierów i wojskowych powstał liczący blisko czterysta cmentarzy, niepowtarzalny w skali Europy pomnik wojskowej sztuki cmentarnej, gdzie towarzysze broni - żołnierze armii austro-węgierskiej i niemieckiej, oraz ich wrogowie - żołnierze rosyjscy, spoczęli obok siebie.

Książka ujmuje w formie katalogu pomniki nagrobne i kaplice powstałe od końca XVIII wieku do roku 1945 na cmentarzach powiatu zaleszczyckiego (Podole). W publikacji przedstawiona została również historia poszczególnych miejscowości. Pozwala to prześledzić, jak na przestrzeni lat zmieniały się charakter, tło wyznaniowe i narodowościowe lokalnych społeczności. Teksty zawarte w tomie Cmentarze dawnego powiatu zaleszczyckiego są wynikiem wnikliwej i rzetelnej kwerendy z pogranicza historii i historii sztuki. Przybliżają stan zachowania zabytków dawnych wschodnich terenów Rzeczypospolitej i stanowią pomoc w badaniach genealogicznych.

Cmentarz, do którego trudno dojechać, bo zawalił się most do niego prowadzący. Park, przez który codziennie idzie się na skróty po zakupy, nie wiedząc, że kiedyś teren ten znajdował się za bramami miasta. Podwórko, odgrodzone od świata zamkniętą ażurową bramą, przez którą przechodnie mogą zobaczyć macewy. Cmentarze wojenne, na których spoczywają obok siebie dawni wrogowie. Wszystkie te przestrzenie - będące zarazem świadectwem pamięci, jak i niepamięci - stały się przedmiotem interdyscyplinarnych badań przeprowadzonych przez Autorki. W ich efekcie powstała książka - rodzaj przewodnika po mieście, które przez wieki budowali wspólnie katolicy, protestanci i Żydzi. O czym sami poznaniacy zdają się nie pamiętać?

Księga cmentarna... stanowi podsumowanie wieloaspektowych badań nad dziejami obozu specjalnego NKWD w Starobielsku. Jej zasadniczą część stanowią biogramy 3812 jeńców, w tym 1685 ze zdjęciami, rozstrzelanych w Charkowie wiosną 1940 r. Księgę cmentarną... poprzedzają obszerne teksty wprowadzające.

Cmentarze Małopolski Wschodniej - to temat tak szeroki, jak rozległe były Kresy I Rzeczpospolitej, które wchodzą obecnie w skład państwa ukraińskiego, niosący ze sobą takie bogactwo treści i znaczeń, jak bogata i różnorodna była kultura tamtych terenów, tak wielowarstwowy, jak wielorakie znaczenie mają cmentarze w krajobrazie kulturowym Europy.

W publikacji, której pierwszy tom oddajemy do rąk czytelników, choć jest bardzo obszerna, znalazły się siłą rzeczy, tylko niektóre z kresowych cmentarzy dawnej Małopolski Wschodniej, ale i tak w czterech tomach wydawnictwa opisano ich przeszło 200. To jednak tylko niewielka część z setek polskich cmentarzy, często zapomnianych i będących jedynym już może świadectwem polskości tych ziem. Niestety, z różnych powodów, nie jest możliwe w tej chwilii podjęcie akcji inwentaryzacji cmentarzy na Kresach Wschodnich dawnej Rzeczypospolitej na szerszą skalę.