Cierń Kresowy. Opowieść o Edwardzie Woyniłłowiczu i jego rodzinie - Gizela Chmielewska

Na „Kroplę goryczy” składają się cztery opowieści o przedstawicielach kresowych rodów: Marii z Jordan-Rozwadowskich Górskiej, Michalinie z Woyniłłowiczów Horwattowej, rodzinie Stulgińskich oraz Zofi i z Hartinghów i Wincentym Wołodkowiczach. Ich domy – dwory i pałace położone na dawnych Kresach Wschodnich – oraz wznoszone przez nich świątynie po traktacie ryskim znalazły się poza granicami Rzeczypospolitej. Oni sami zmuszeni zostali do opuszczenia rodzinnych stron. Kim byli ci naznaczeni przez historię ludzie? Co po sobie zostawili? Czy tam, po wschodniej stronie granicy, nadal stoją ich kresowe rezydencje? A może nie ostał się nawet kamień na kamieniu? Ta książka to podróż w czasie i przestrzeni – piękna i pouczająca, niepozbawiona jednak tytułowej kropli goryczy.

Jak my, dziś, wciąż zaglądamy do Kitowicza, by się dowiedzieć, jak tam było w Polsce za Sasów, to za sto i dwieście lat będą czytali Pawlikowskiego, by mieć wyobrażenie jak żyło polskie ziemiaństwo w Mińszczyźnie przed ostateczną zagładą”.

Wspomnienia obejmują lata od roku 1893 – roku ślubu młodej Austriaczki Matyldy z Pawłem Sapiehą – do końca lat pięćdziesiątych XX wieku. Ze sprawami dnia codziennego sąsiadują wielkie wydarzenia polityczne – wojny światowe, rozpad Austro-Węgier, powstanie państwa polskiego. Upada arystokracja jako formacja społeczno-kulturowa, co autorka przyjmuje bez buntu, jako nieuchronną konieczność. Matylda przeżywa dwie wojny, śmierć najstarszego syna i ukochanego męża, utratę majątku, a tym samym pozycji społecznej, jednak osobiste tragedie nie są w stanie pozbawić jej krytycznego stosunku wobec odchodzącego świata i obiektywizmu sądów. Autorka imponuje inteligencją, otwartością na świat, spójnością poglądów, które wyraża w barwny, atrakcyjny także dla dzisiejszego czytelnika sposób.

To doskonały portret kobiety silnej i imponującej swą bezkompromisową postawą wobec zła.

Gawędy o czasach i ludziach to zbiór wspomnień autora, w których opisał on dzieje rodzinnej Kowieńszczyzny i współczesne sobie wydarzenia na przestrzeni stulecia. Skromny tytuł nie oddaje w pełni wartości tej książki obejmującej kilkadziesiąt wspomnień-biogramów różnych osób, które autor miał okazję poznać w swoim długim i bogatym życiu. Dziesiątki sag szlacheckich, setki postaci, tysiące szczegółów, umiejscowionych w konkretnych okresach i scenerii.

Opowieść o losach rodziny Czapskich zaplecionych z burzliwą historią Europy.

"Europa w rodzinie" to pasjonująca panorama dwóch minionych stuleci widzianych przez pryzmat losów kilku środkowoeuropejskich rodzin arystokratycznych. Kreśląc dzieje swej kosmopolitycznej familii, Czapska umiejętnie łączy szczegół i anegdotę z szeroką perspektywą historyczną. 

"Czas odmieniony" jest opowieścią o losach autorki i jej rodzeństwa, rzuconych w sam środek historycznego cyklonu lat 1914-1920. Ich intelektualny i uczuciowy rozwój dokonywał się podczas bogatych w niezwykłe wydarzenia i spotkania wędrówek przez fronty i rewolucje, pomiędzy Przyłukami, Mińskiem, Petersburgiem i Warszawą.

Wspomnienia Kazimierza Fudakowskiego, właściciela majątku Krasnobród, przynoszą barwny obraz życia społecznego i politycznego na przełomie XIX i XX wieku oraz w okresie międzywojennym. Ich wyjątkowość wynika z pozycji autora w środowisku ziemiańskim, jego pracy w organizacjach rolniczych, a wreszcie roli w Lidze Narodowej i Stronnictwie Demokratyczno-Narodowym. To zaangażowanie pozwoliło Fudakowskiemu stworzyć intrygujący opis sanacji i endecji, widzianych z bliska, przez pryzmat własnych wyrazistych poglądów. Niewątpliwym walorem jego wspomnień są sugestywne charakterystyki znanych działaczy ziemiańskich i polityków, m.in. Romana Dmowskiego i Wincentego Witosa.

Polsko-litewskie konflikt graniczny po I wojnie światowej wymagał podjęcia zdecydowanych działań. Marszałek Józef Piłsudski zdecydował się na "siłowe" rozwiązanie problemu Wileńszczyzny. 

Książka obejmuje podłoże konfliktu polsko-litewskiego o Wileńszczyznę, próby zażegnania konfliktu drogą pokojową, akcję zajęcia Wilna, utworzenie i funkcjonowanie Litwy Środkowej, doprowadzenie do inkorporacji Wileńszczyzny decyzją Sejmu Wileńskiego oraz uznanie granicy z Litwą na forum międzynarodowym.

Ostatnia powieść Floriana Czarnyszewicza, autora "Nadberezyńców" i "Wicika Żywicy"!

"ukazała się w Londynie w roku 1963, a więc na rok przed śmiercią pisarza. Ta książka jest w pewnym sensie kontynuacją "Nadberezyńców" oraz "Wicika Żywicy", a zarazem swoistym ich epilogiem."

Usypać góry. Historie z Polesia" to fenomen polskich Kresów w pigułce. Wciągająca opowieść o krainie, w której żyli obok siebie Polacy, Litwini, Białorusini i Żydzi. Ale też „tutejsi” – Poleszucy, dla których ojczyzna to nie historia czy polityka, ale miejsce człowieka w kosmosie. To zatrzymany w czasie świat królewiąt, panów i chłopów, przemysłowców, kupców i cadyków oraz jego dramatyczny koniec. 

Autor kontynuuje swą opowieść, rozpoczętą w książce pt. Pałac na Opieszynie, aż do czasów obecnych. Z właściwą sobie swobodą i humorem opisuje, jak widział powojenną rzeczywistość, jak zbierał nowe doświadczenia, jakich spotykał wyjątkowych ludzi, co lubił, co go pasjonowało, jakie były losy jego rodziny. Na potwierdzenie swych słów ma mnóstwo fotografii i pamiątkowych dokumentów. Wśród barwnych opisów wielu życiowych spraw znajdzie się też odpowiedź pytanie, czy historia zatoczy koło – czy Mycielscy powrócą do Pałacu na Opieszynie.

Autorka opowiada o swoim dzieciństwie, jego radościach i smutkach, o niezapomnianych przyjaźniach nawiązanych w młodości, o miłości do męża i córek, o swoim małżeństwie, o opuszczeniu kraju rodzinnego i znalezieniu w Polsce drugiej ojczyzny, i wreszcie o słodko-gorzkim smaku starości. Odsłania jednak tylko trzy części prawdy o sobie, tę czwartą pozostawiając Czytelnikowi do odnalezienia "między wierszami".

Wspomnienia Leona Szady podane do druku przez jego córkę Walentynę Szady opisują Kresy Wschodnie począwszy od okresu Polski podczas rozbiorów, I wojnę światową, rewolucję bolszewicką, wolną Polskę, II wojnę światową oraz okres powojenny z licznymi opisami prześladowań żołnierzy AK, do których należał m.in. Leon Szady. Zachowana z tamtych czasów osobista ikonografia, unikalne już dziś zdjęcia z kresów wzmacniają te wspomnienia.

Artykuły zawarte w zbiorze tworzą trzy grupy tematyczne: tragiczne losy ludzi przesiedlonych z Kresów na ziemie zachodnie i ich dawnych mieszkańców, opowieści o bohaterskich żołnierzach z AK, walczących z hitlerowskim okupantem, oraz sylwetki żołnierzy wyklętych, którzy stanęli do nierównego boju z sowieckimi "oswobodzicielami".

Niezwykle zaradna, pracowita kobieta. Jako 17-latka, po śmierci ojca przejęła bardzo zadłużone 1500 hektarowe gospodarstwo i wyprowadziła je z długów. Budowała kościoły i pomniki, zakładała polskie szkoły, prowadziła organizację wspomagającą ziemian na Polesiu. Była nie tylko pisarką, ale także ogrodniczką, pszczelarką, zarządczynią, wyrabiała sama meble. Przez całe życie głęboko wierząca i oddana pracy społecznej. Niezwykła patriotka, określana "strażniczką kresowych stanic". Powieść opisuje jej życie. Zawiera też unikatowe, archiwalne zdjęcia dokumentujące życie na Polesiu autorstwa Józefa Szymańczyka.

Tak jak legendarnej Atlantydy, która zapadła się bezpowrotnie w głębie oceanu – dawnego Drohobycza, miasta Schulza i Wierzyńskiego, próżno teraz szukać na mapie czy w terenie. Przechowali go troskliwie w pamięci rozproszeni po świecie drohobyczanie. Andrzej Chciuk w swej "Atlantydzie" ukazał tamtych ludzi, tamte domy i ulice, żydowskie zaułki i powstające zagłębie naftowe, ale co najważniejsze – udało mu się uchwycić niepowtarzalną atmosferę przedwojennego wielokulturowego miasteczka na Kresach. Na ten portret Drohobycza składa się moc szczegółów, kolorów, a nawet zapachów. Tu słychać głosy dawnych jego mieszkańców. Tu tamten Drohobycz nadal tętni życiem.

„Między Dźwiną a Czeremoszem” to kolejna książka autorki, przybliżająca losy Kresowiaków, którzy po II wojnie światowej znaleźli się poza granicami Polski. Opowiadają oni o Brasławiu, Soplicowie, Nowogródku, Bohatyrowiczach, Żółkwi i wielu innych miejscowościach, w których niegdyś kwitła polska kultura, później zniszczona przez sowietów, i którą od wielu lat, walcząc z władzami niemal na każdym kroku, mozolnie odbudowują. Autorka pisze we wstępie: „Pozostali tam ludzie. Pozostali Polacy. (…) Oni tam żyją i dają świadectwo prawdzie, wierze, miłości i nadziei, i tę Polskę – z Wileńszczyzną, Nowogródczyzną, Polesiem, Wołyniem, Podolem, ziemią lwowską i stanisławowską – zachowali w swoich sercach, więc nie zginęła. I o nich, strażnikach przeszłości i świadkach istnienia, jest ta książka”.

Lwów budzi oddźwięk w sercach wszystkich Polaków. Autorka w najnowszej publikacji prezentuje znane i mniej znane historie związane z różnymi zabytkami w samym mieście jak i okolicach. Chociaż na nich skupia się główna uwaga, w książce nie są pominięte inne miejscowości bliskiej Ukrainy, związane z kulturą polską.

Wspomnienia Michała Jaśnikowskiego, chłopskiego syna urodzonego pod koniec XIX wieku na na południowo-wschodnich Kresach Rzeczpospolitej, w województwie stanisławowskim. Wcześnie osierocony, z trudem zdobywał swoje miejsce w życiu społecznym. U schyłku życia spisał swoją historię, aby dać wnukom świadectwo czasów, w których przyszło mu żyć, pozostawić pamięć o tym, czego śladów trudno współczesnym znaleźć.

Kornel Krzeczunowicz opowiada o swych korzeniach – rodzinach Krzeczunowiczów i Theodorowiczów, wywodzących się od pierwszego ormiańskiego wójta Stanisławowa Kirkora Der Awedykowicza. Sięgając do zamierzchłych czasów i dawnych legend, ukazuje przyczyny, dla których niegdyś Ormianie opuścili swą ojczyznę i osiedli na kresach Rzeczypospolitej. Wśród starych dokumentów poszukuje wzmianek o swych przodkach. Wiele uwagi poświęca autor oczywiście przełomowi wieków i początkom wieku XX, kiedy to spędzał młode lata w otoczeniu najbliższych w rodzinnych Bołszowcach i walczył na frontach I wojny światowej.

Z Kresów na orbitę to nie tylko książka wspomnieniowa o losach rodu Patkowskich. Przestrzenią pokrywa połowę globu, od gór Pamiru po rozlewiska Ukajali, od rodzinnej Kołomyi – centrum Huculszczyzny po przylądek Cape Canaveral, skąd startowały w kosmos wahadłowce. Historycznie sięga połowy XVI wieku, kiedy pierwsze zapisy na temat rodziny mówią o sędzim grodzkim Patkowskim, ale skupia się na ostatnich dziesięcioleciach, w których wypadło żyć jej głównym bohaterom. Co innego historyczne rozprawy, a co innego – narracja świadków. W opowieści Autora los jednej rodziny splata się zręcznie z nurtem wydarzeń historycznych, nie tylko polskich. Syn wojskowego pilota nie lęka się przestrzeni, tym bardziej literackiej. Z równą swobodą co Prut, Odrę i Nysę opisuje dorzecze Amazonii, ma odwagę spojrzeć na planetę z kosmicznej orbity.

Kolorowi ludzie to cykl kilku wspomnień z barwnego życia znanego artysty, ale nie są to wspomnienia zwyczajne, ponieważ osoby i miejsca widziane są okiem wprawnego rysownika i bystrego karykaturzysty. Roi się od charakterystycznych dla dwudziestolecia międzywojennego postaci, tłoczno tu od sławnych paryskich malarzy i rzeźbiarzy, zajrzeli na chwilę skamandryci, słychać zaraźliwy śmiech Lechonia, Witkowski na długiej, kolorowej wstążce przyprowadził indyczkę, a Banaszkiewicz zabłądził w londyńskiej mgle. Jest stary generał, Marcysia, Paderewski i pani Wetmore, która z pasją gwiżdżeBolero. Krótka wizyta we Lwowie i w Krakowie, podróż do Szwajcarii i promem przez kanał La Manche, i jeszcze rzut oka na żołnierską codzienność. A wszystko to opatrzone dodatkowym „komentarzem” – ilustracjami autora.

"Na posterunku (Komendzie) kończono już palenie akt, więc kolejno wychodzili ludzie do swoich rodzin. Wszelka służba ustała, bo wyjazd był już bliski. Czekano tylko na pana Starostę Stefana Tymińskiego, który chciał się z nami pożegnać. Rezerwiści odeszli do swych domów, bo uważali, że dla nich ewakuacja nie była konieczną. Załogi posterunków Stecowa, Wołczkowa, Widynów i Załucza przybyły na nasz posterunek w Śniatynie."

/fragment książki/

Modrzewiowy dwór w Czombrowie był dworem niezwykłym, ponieważ w ciągu dwóch wieków swej historii był świadkiem wielu ważnych wydarzeń, przemarszu wojsk napoleońskich, szlacheckich zajazdów, powstań i dwóch wojen światowych.

Ocalone dawne dworskie archiwum oraz rekonstrukcja wydarzeń na podstawie rodzinnych archiwaliów pozwoliły odtworzyć życie codzienne w dworze szlacheckim na przestrzeni kilku stuleci. Historię majątku poznajemy poprzez losy trzech kobiet, które rządziły w czombrowskim dworze i miały swój udział w tym, że przetrwał on wiele trudnych chwil.

"Barysz - kresowe miasteczko, położone w dawnym województwie tarnopolskim... W tych krótkich słowach można by było rozpocząć opis wielu miejscowości na dawnych Kresach Wschodnich Rzeczypospolitej, które po II wojnie światowej odpadły od państwa polskiego.Ponad 70 lat po wojnie, Barysz i jego okolice powracają na karty historii dzięki autorce książki. Co jest szczególnego w tej publikacji, aby do niej zajrzeć, aby ją przeczytać? To przede wszystkim styl w jakim została napisana oraz tematyka. Książka nie podaje tylko samych "suchych historycznych zdarzeń" z życia mieszkańców tamtych ziem, ale ukazuje to, co w wielu publikacjach o historii dawnych Kresów, mało się akcentuje: fakt, że te ziemie kształtowały i oddziaływały bardzo silnie w wielu aspektach na historię Polski, sąsiadujących państw, a głównie na pokolenia ludzi, którzy tam żyli i tę historię sami tworzyli.Autorka w prosty, ale bardzo ciekawy sposób ukazuje przeszłość tego kresowego miasteczka i okolic, z perspektywy ludzi, którzy tam mieszkali. Wielkim atutem tej publikacji są relacje wielu osób, świadków wydarzeń, którzy stają się niejako "współautorami" książki, a co jest ważne, że dziś wielu z nich odeszło już na zawsze, zabierając swoje wspomnienia, radości, smutki, czy codzienny trud. Książka ta ukazuje także różne losy wielu Baryszan, dzięki czemu może stanowić ogromne źródło poznania swoich korzeni. A przecież każdy z nas wywodzi się z jakiegoś własnego, ukochanego gniazda, do którego chociaż we wspomnieniach pragnie powracać...    "    

Dzięki cyklowi Kresowa Atlantyda udało się już ocalić od zapomnienia kilka tysięcy ludzi różnych zawodów, kompetencji i talentów, różnego znaczenia i miejsca w narodowych dziejach - tych, którzy tworzyli nieistniejący już świat kresowych sztetli, ukraińskich i białoruskich siół, ormiańskich skupisk oraz polskich miasteczek i przysiółków, dworów i pałaców. Głównym miastem XI tomu Kresowej Atlantydy jest stolica Polesia - Pińsk i wsie rozłożone w międzyrzeczu zasilanym wodami Piny, Prypeci czy Horynia. Wiele uwagi autor poświęca dworom i pałacom, które były własnością znanych polskich rodów: Kieniewiczów (Dereszewicze), Skirmuntów (Mołodów i Porzecze), Wysłouchów (Perkowicze) oraz Steckich (Międzyrzecz Korecki).

W tomie znajdziemy ponad 200 zdjęć, a indeks zawiera około 1000 nazwisk.

Był taki czas, kiedy tysiące Polaków z ziem wschodnich dawnej Rzeczypospolitej, w wyniku wojny i rewolucyjnej pożogi, utraciło swoje rodzinne domy. Tłumy kresowych uchodźców ruszyły wówczas m.in. do Warszawy, Krakowa, Poznania. A gdy tam zabrakło miejsca – także do Bydgoszczy. Od lipca 1920 r. bydgoskie domy, w których wcześniej królowało głównie twarde niemieckie słowo, zaczęła wypełniać śpiewna kresowa mowa. Razem z byłymi właścicielami pięknych pałaców, okazałych kamienic i skromnych chat trafiły tu cudem ocalone pamiątki, m.in. z Kijowa, Mińska, Sławuty, Humania, Witebska. I właśnie o tym czasie opowiada książka Gizeli Chmielewskiej pt. Gniazdo zastępcze.

Dalszy ciąg pasjonującej opowieści o wielkopolskim rodzie Żółtowskich z Godurowa, opartej na rodzinnych dokumentach, pamiętnikach i listach. Benedykt Żółtowski, ranny w kampanii wrześniowej, okrutny czas okupacji przeżywa wraz z rodziną na Zamojszczyźnie, gdzie odwagą i sprytem ratuje przed eksterminacją setki osób. Po wojnie, utraciwszy cały majątek, wzorowo prowadzi państwowe gospodarstwo rolne, mimo represji ze strony tępych funkcjonariuszy nowego ustroju. Ta książka to portret dzielnych, wartościowych, kochających się ludzi, a zarazem przejmująca lekcja najnowszej historii Polski.

Publikacja ilustrowana licznymi zdjęciami i tablicami genealogicznymi, zawiera indeks osób i miejscowości.

Książka z gatunku tzw. „autentyków”. Oryginalny pamiętnik polskiego szlachcica kresowego Mieczysława Jałowieckiego (1876-1963), wysokiego urzędnika w Ministerstwie Rolnictwa w Petersburgu, pierwszego przedstawiciela rządu polskiego w Wolnym Mieście Gdańsku w latach 1919-1921. Barwna, po sarmacku subiektywna wizja świata, jego realiów i obyczajowości, osobisty komentarz do wydarzeń historycznych. Niemało miejsca w rozważaniach autora zajmują sprawy polskie: narodowa tożsamość, kwestia niepodległości, historia i tradycja.