Chłopak z Kresów. Pamiętnik lubelskiego kupca - Michał Jaśnikowski

Na „Kroplę goryczy” składają się cztery opowieści o przedstawicielach kresowych rodów: Marii z Jordan-Rozwadowskich Górskiej, Michalinie z Woyniłłowiczów Horwattowej, rodzinie Stulgińskich oraz Zofi i z Hartinghów i Wincentym Wołodkowiczach. Ich domy – dwory i pałace położone na dawnych Kresach Wschodnich – oraz wznoszone przez nich świątynie po traktacie ryskim znalazły się poza granicami Rzeczypospolitej. Oni sami zmuszeni zostali do opuszczenia rodzinnych stron. Kim byli ci naznaczeni przez historię ludzie? Co po sobie zostawili? Czy tam, po wschodniej stronie granicy, nadal stoją ich kresowe rezydencje? A może nie ostał się nawet kamień na kamieniu? Ta książka to podróż w czasie i przestrzeni – piękna i pouczająca, niepozbawiona jednak tytułowej kropli goryczy.

Niniejszy tom zawiera zbiór studiów wygłoszonych w pierwotnej wersji jako referaty podczas II edycji Interdyscyplinarnej Międzynarodowej Konferencji naukowej zatytułowanej „Polskie Kresy Wschodnie i ludzie stamtąd”. Konferencja odbyła się w Toruniu w dniach 19–20 października 2012 roku, będąc kontynuacją zapoczątkowanego
w 2010 roku cyklu studencko-doktoranckich spotkań młodych badaczy, zajmujących się problematyką Kresów Wschodnich.

Bogato ilustrowana historia rodziny Pawłowskich, Watulewiczów i Martynowskich, których losy związane były

z Krościenkiem nad Dunajcem. Wydanie albumowe przygotowane na zjazd rodzinny w Krościenku w dniach

15-18 sierpnia 2013 r. Wydanie albumowe.

"Jest to żywy, dowcipny, utrzymany w tonie jowialnym, budzącym reminiscencje pamiętników Paska, facecyj Węgierskiego i Krasickiego - obraz całej epoki. Obok wspomnień osobistych o dziadku Henryku Rzewuskim i emirze, są tam barwne opisy zjazdów szlacheckich, tradycyjnych obchodów, które dziś już należą do zamierzchłej przeszłości. Film wzruszający z życia polskiego ziemiaństwa w okresie niewoli i w okresie wojny, zwierciadło odbijające rosyjskich i niemieckich okupantów, anegdoty stanowiące nie byle jaki przyczynek do dziejów przedwojennej i powojennej Polski."

Wspomnienia ziemian dotyczą społeczności nieistniejącej już od ponad pół wieku. To przydaje im szczególnej wartości. Tom wspomnień kresowych Andrzeja Rostworowskiego wzbogaca naszą wiedzę o dziejach polskiego ziemiaństwa. Wiele w nim interesujących relacji i faktów, jak choćby fragment opisujący Zakład oo. Jezuitów w Chyrowie, który odegrał bardzo ważną rolę w kształtowaniu inteligencji polskiej.

Dodatkowym walorem tych wspomnień jest niewątpliwy talent literacki ich autora. Pochodził wszak z rodu, który wydał m. in. Karola Huberta Rostworowskiego, pisarza dziś już nieco zapomnianego, ale w swoim czasie cieszącego się sporą popularnością. Uważna lektura opracowanych przez Stanisława Jana Rostworowskiego przypisów pozwoli zrozumieć, jak wielu utalentowanych ludzi przewinęło się przez dzieciństwo i młodość autora.

Pamiętnik Jadwigi Rutkowskiej (prowadzony od 30 czerwca 1914 r. do 27 czerwca 1919 r.) nie zawiera szczegółowych opisów ważnych wydarzeń politycznych, kampanii wojennych czy bitew. Są o nich liczne wzmianki, ale raczej stanowią tło do opisu rzeczy pozornie mniej ważnych. Dowiadujemy się z nich wiele o życiu codziennym Polaków w ówczesnej Galicji, o problemach z egzystencją rodzin polskich żołnierzy walczących o niepodległości ojczyzny. Ojciec i brat autorki pamiętnika byli żołnierzami Legionów Polskich. Jadwiga wraz z matką, przyzwyczajone do wysokiej stopy życiowej dzięki posadzie urzędniczej Bolesława Rutkowskiego, musiały w warunkach wojennych borykać się z wieloma kłopotami materialnymi, zwłaszcza po śmierci ojca w 1916 r. Walki polsko-ukraińskie we Lwowie w listopadzie 1918 r. także ukazane są przede wszystkim przez pryzmat życia codziennego, trudności ze zdobyciem pożywienia i wody, zagrożenia życia. Dla Jadwigi Rutkowskiej i jej matki ogromnym problemem były losy ich brata i syna Stanisława Bożywoja, którego wojenne losy zaprowadziły aż do 4 Dywizji Strzelców, tworzonej na Kubaniu, a dowodzonej przez Lucjana Żeligowskiego. Jadwiga Rutkowska, mimo że młoda wiekiem, znajduje się w wirze ówczesnych trudnych i tragicznych konfliktów narodowych. Spora część jej wspomnień to jednak opisy dylematów szkolnych, kontaktów z koleżankami, zabaw, fascynacji kinem, nauką i sztuką, małych i większych kłopotów. To również świadectwo ówczesnej mentalności, sposobu wychowywania i kształtowania dzieci. Warunki wojenne zmuszały jednak Jadwigę do zachowań nad wiek dojrzałych. W wieku 16 lat zaczęła udzielać korepetycji, co istotnie wspomagało budżet domowy. Skądinąd wiemy przecież, że w wieku lat 18 zgłosiła się do Wojska Polskiego, żeby pracować jako sanitariuszka na froncie polsko-bolszewickim w 1920 r.

Wspomnienia Jadwigi Rutkowskiej są ilustrowane licznymi, w większości nigdy niepublikowanymi fotografiami, m.in. z życia codziennego żołnierzy Leglonów Polskich i z walk polsko-ukraińskich w Galicji w 1919 r.

Autor, historyk i pasjonat – regionalista, przedstawia w układzie alfabetycznym zabytki architektury znajdujące się w 700 miejscowościach: budowle sakralne, pałace i dwory, domy mieszkalne i zabudowania gospodarcze, mosty, bramy, cmentarze – często leżące poza głównymi szlakami turystycznymi. Całość zilustrowana została planami ukazującymi kolejne etapy powstania poszczególnych założeń oraz 500 archiwalnymi i współczesnymi fotografiami.

Album został opracowany w ramach, realizowanego od kilku lat, projektu stworzenia syntezy dziejów Lubelszczyzny w XX w. Inspiracją dla autorów było interesujące zjawisko kulturowe, jakim jest niesłabnące zainteresowanie przeszłością "małej ojczyzny". W wizualnej formie chcieliśmy pokazać specyfikę regionu w latach międzywojennych. Mamy nadzieję, że nasza propozycja będzie wartościowym dopełnieniem pracy specjalistów różnych dziedzin, którzy wspólnym wysiłkiem opracowali dwutomową syntezę dziejów Lubelszczyzny w latach 1918-1939. Dokonując wyboru ikonografii do niniejszej publikacji, kierowaliśmy się wynikami ich badań.