Budowa osoby ludzkiej. Wykład z antropologii filozoficznej - Św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein)

Tom pism Edyty Stein obejmuje rozmaite artykuły, referaty i wykłady na temat kobiety z perspektywy fi lozofi cznej i praktycznej pochodzące z lat 1928–1932. W tamtych czasach jej ujęcie idei dotyczących kobiecości było pionierskie. Autorka porusza w swych tekstach i wystąpieniach niezwykle szeroką problematykę: od politycznego równouprawnienia, pedagogiki dziewcząt, specyfi ki natury kobiecej przejawiającej się w ciele, psychice, duchu i w nowych kobiecych koncepcjach życia – aż po interpretację biblijnej równoważności płci i chrześcijańskie modele życia.

Anna Grzegorczyk w swych rozważaniach filozoficznych pozostaje w kręgu fenomenologii inspirowanej szczególnie metodą wczucia opracowaną przez Edytę Stein. Ponad kulturami. Uniwersalizm Edyty Stein postrzegam jako wyraźną kontynuację rozwinięcie i pogłębienie dwu wydanych wcześniej książek Filozofia Nieoczekiwanego i Filozofia światła Edyty Stein.

Modlitwa Edyty Stein zachęca nas do powrotu do autentycznych korzeni modlitwy chrześcijańskiej, która nie jest obowiązkiem ani przejawem pobożności, nie jest sprawowaniem kultu czy ofiarą, lecz relacją, więzią miłości. Prawdziwa cześć, jaką winniśmy oddawać Bogu, zakłada bowiem uznanie w Nim Ojca i nawiązanie z Nim synowskiej więzi. Książka ta ani nie stawia sobie celów teoretycznych, ani nie próbuje przedstawić w sposób wyczerpujący koncepcji modlitwy, jaką reprezentuje Edyta Stein. Celem autora jest zbliżyć się do jej świadectwa, do jej modlitwy, tak by rzuciła ona światło na nasz sposób przeżywania osobistej relacji z Bogiem i byśmy przez to otworzyli się na kontemplację Słowa.

Jej niemieckie nazwisko Stein oznacza „kamień”. Edyta jest diamentem o rozmaitych szlifach, wytrzymała, pełna, szlachetna, twarda względem siebie, czysta, przejrzysta. Edyta nie przestanie oczyszczać swego bytu, swej refleksji. Po tym, jak zmierzyła wiele ścieżek myśli, pewnego wieczoru – tak jak to wydarzyło się w drodze do Emaus – zaczepi ją żydowski brat, Jezus, który przekona ją: Ja jestem Prawdą.

Edyta Stein, urodzona w 1891 roku we Wrocławiu, zamordowana w 1942 w Oświęcimiu-Brzezince, należy do najwybitniejszych kobiet XX wieku. W tej biografii nakreślone są, z dogłębnym zrozumieniem i w oparciu o starannie zebraną dokumentację, koleje jej burzliwego życia: dzieciństwo w domu żydowskim, pełne zapału poszukiwanie prawdy poprzez studia filozoficzne, zaangażowanie w walkę o równo-uprawnienie kobiet, spotkanie z chrześcijaństwem i konwersja, wstąpienie do Karmelu w Kolonii, w końcu aresztowanie, deportacja i śmierć męczeńska za swój naród.

W życiu Edyty Stein "zespala się żydowskie i chrześcijańskie dziedzictwo, jak w całodzianej tunice Jezusa" (Waltraud Herbstrith). Jako kobieta konsekwentnie realizująca prawdę, którą właściwie rozpoznała, św. Teresa Benedykta od Krzyża (Edyta Stein), jest trwałym znakiem człowieczeństwa i solidarności międzyludzkiej.

Niniejsza publikacja stanowi próbę odczytania wpływu judaizmu na duchowość Edyty Stein, a także na jej decyzje, postawy i światopogląd. Przyjmując katolicyzm, pozostała Żydówką w podwójnym sensie: z racji pochodzenia i z racji łaski – wejścia w życie Jezusa Chrystusa. Konwersja w żadnym wypadku nie przekreśliła judaizmu, stanowiącego korzeń, z którego wyrastała i z którego przez całe życie czerpała jak ze źródła, warunkującego w bardzo dużym stopniu duchowość chrześcijańską. Błędem byłoby chcieć oddzielać jedno od drugiego. Chrzest, który przyjęła, nie oznaczał końca jej poszukiwań religijnych. Stanowił jeden z etapów drogi do świętości i prowadził do profesji zakonnej, kiedy ofiarowała swoje życie, przyjmując dobrowolnie nieuniknioną śmierć w komorze gazowej za własny naród i prawdziwy pokój.
Życie Edyty Stein to najtrudniejsza historia naszego wieku i sytuacji religijnej wielu ludzi: żydów, katolików, ateistów, poszukujących. Trudno byłoby mówić o jej męczeńskiej śmierci, gdyby za tym nie stała głęboka postawa duchowa, odzwierciedlona w świadomych decyzjach i przekonaniu, kim Edyta była i skąd się wywodziła. Była do końca wierna swojemu narodowi oraz całemu dorobkowi duchowemu swoich praojców, stając się bliską Bogu, bliską Żydom i bliską chrześcijanom.

Ks. Wojciech Mueller (fragment wprowadzenia do książki)

Edyta Stein, interpretując dzieła św. Jana od Krzyża, rozwija swoją koncepcję wiedzy Krzyża jako teologię Krzyża oraz jako naukę życia w znaku Krzyża. Studium to jest zarówno znakomitym wprowadzeniem w dzieło Ojca Zakonu Karmelitańskiego, jak i świadectwem głębokiego doświadczenia wewnętrznego i jasności myślenia Autorki. Co więcej, śledząc życie i naukę św. Jana od Krzyża, Edyta Stein odsłania własną drogę i wykazuje, że krzyż nie jest symbolem śmierci, lecz żywym znakiem mistycznej rzeczywistości.

Edytę Stein z Romanem Ingardenem, znanym polskim filozofem, łączyły wspólny kierunek poszukiwań filozoficznych i przyjaźni. Zamieszczone tu listy z lat 1917-1938 ukazują ją jako kobietę we wszystkich jej odczuciach. Ukazują jej tęsknotę, rozczarowania i poszukiwanie własnej drogi. Listy pozwalają równocześnie zaznajomić się ze środowiskiem filozoficznym pierwszej połowy XX wieku.

Świat, w którym żyjemy, nieustannie gna do przodu. W pogoni za nowymi zdobyczami cywilizacji i techniki, coraz rzadziej zadajemy sobie pytania o sens istnienia człowieka i istotę naszego człowieczeństwa. Chcąc dotrzymać kroku współczesności, wielu z nas nie zwraca już uwagi na to, jak żyje i gubi gdzieś po drodze głębszą wartość swojego codziennego działania. Kto z nas, otwierając oczy o poranku, uświadamia sobie, że ten nowy dzień jest darem, ofiarowanym nam po to, byśmy przez każdy czyn rozwijali swoje człowieczeństwo, świadomie i z odpowiedzialnością służąc innym. Współpracując z łaską Boga człowiek powinien wzrastać wewnętrznie, zbliżać się do Niego, a w konsekwencji uwielbiać Go poprzez każde swoje działanie.
Przykład Edyty Stein dowodzi, że każdy czyn ludzki ma ogromne znaczenie w Bożym planie zbawczym. Opierając się przede wszystkim na wypowiedziach E. Stein oraz na jej świadectwie życia i drogi do świętości, książka ta ma na celu przypomnienie i ukazanie wielkiej wagi ludzkiego działania, odkrywania Bożej łaski w życiu i podejmowania świadomej współpracy z nią. Publikacja ta może stać się cenną pomocą dla katechetów, teologów i kierowników duchowych, ale przede wszystkim dla każdego, kto pragnie się na moment zatrzymać i spytać samego siebie: dokąd zmierzam w swoich czynach? Czy to, co robię, pomaga mi świadomie wzrastać w łasce powołania, a w końcu dorastać do świętości?

Książka w szczególny sposób przybliża warsztat intelektualny autorki. Stanowi owoc jej studiów nad dziełem „pierwszego mistyka chrześcijańskiego”. Edyta Stein przez wiele lat zajmowała się pismami Dionizego Areopagity. Dzięki spotkaniu z nim również współczesny czytelnik może dostrzec granice „gier językowych” teologii. Teologia mistyczna okazuje się zmienną grą odsłaniania i przesłaniania.

W niniejszej pracy chcemy zająć się możliwie pełnym opisem działalności edukacyjnej i myśli pedagogicznej Edyty Stein. Pragniemy zbadać formy, metody i inspiracje, jakimi kierowała się w swojej pracy nauczycielskiej oraz przedstawić najważniejsze elementy jej poglądów pedagogicznych. Wydaje się, że nie straciły one nic ze swej aktualności.

Dzieje filozofii polskiej, tak słabo zbadane i upowszechnione, szczególnie w trudnym okresie stalinizmu, stanowią skarbnicę wiedzy, także historycznej. Autorzy ukazują w jaki sposób państwo totalitarne dewaluuje filozofię w imię ideologii, a naukę pauperyzuje do roli polityki. Dzieło skierowane jest do czytelników zainteresowanych: filozofią, historią filozofii, historią, politologią, historią kultury i nauki oraz innymi naukami humanistycznymi. Posiada ogromne walory poznawcze, edukacyjne i dydaktyczne. Szczególnie polecana jest uczniom, a także studentom w/w dziedzin nauki, pracownikom naukowym i szeroko pojętej inteligencji.