Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem. Obraz etnograficzny zbiór z lat 1897-1906. Część III - Jan Świętek

Z Przedmowy

" Kolejny, IV tom monografii Świętka Brzozowa i okolica Zakliczyna nad Dunajcem, zawiera drugą część - Gromada i społeczeństwo, najobszerniej uwzględnionego w niej tematu: Zwyczaje i pojęcia prawne. Pierwsza z nich ogłoszona w tomie III - Rodzina, obejmuje ponad 160 stron druku, ta druga blisko 320, razem ponad 480 stron. Zasadniczą część obydwu opracował Świętek niewątpliwie na początku naszego stulecia, gdy skończył gromadzenie materiałów terenowych. Nie udało mu się całości dość szybko dopracować i wydać, odłożył to na czas późniejszy, który nadejść miał jednak dopiero teraz, pod koniec stulecia".

Dzieje rodu Morysów ze Śląska Cieszyńskiego od XVIII do początku XX wieku to owoc 21 lat poszukiwań genealogicznych. Zaczęło się od rozmów z najstarszymi krewnymi, a zakończyło na kwerendach archiwalnych w Polsce, Czechach i Austrii. Biogramy Tomasza Morysa (ok. 1706–1750) i jego 142 potomków do szóstego pokolenia to nie tylko zestaw dat, ale niemal wszystko, co udało się „wycisnąć” ze źródeł. Jednocześnie to nietypowa książka historyczna, gdzie wielkie wydarzenia dziejowe pozostają w dalekim tle, a na pierwszym planie znajdują się ludzie, o których badacze zwykle nie pisali.

Szersze grono czytelników zainteresuje z pewnością wstęp, będący swego rodzaju poradnikiem, jak szukać chłopskich przodków ze Śląska Cieszyńskiego.

Przyszło nam żyć w osobliwych czasach. Od Heraklita wiemy, że nie sposób wejść dwa razy do tej samej rzeki - ale co robić, gdy nas samych unosi rwąca rzeka zmian, zasypująca przeszłość piaskiem niepamięci, pokrywająca mułem masowej kultury wszystko, co odrębne i co swojskie. U wielu budzi to sprzeciw. Z niego bierze się obrona własnej tożsamości, odżywanie regionalizmów, poszukiwanie swoich korzeni, próby ocalenia wspomnień z krainy dzieciństwa. Może więc jednak uda się ocalić piękno różnorodnego świata? Książka Wincentego Kołodzieja o Kamionce Małej, wsi Lachów Limanowskich, bliższej ojczyźnie Autora, książka która buduje pomost pomiędzy przeszłością a teraźniejszością – umacnia taką nadzieję.

Prof. dr hab. Stanisław Moskal

Chłopskie budownictwo zagrodowe Kujaw w XIX wieku i pierwszej połowie XX wieku to monografia, poświęcona chłopskiemu budownictwu zagrodowemu Kujaw, prezentuje całą złożoność jednego z najtrwalszych elementów kultury wsi, mającego kapitalny udział w tworzeniu krajobrazu kulturowego regionu. Jest to obraz dynamiczny, rejestrujący przeobrażenia budownictwa w okresie stu pięćdziesięciu lat, dodajmy, w regionie o szczególnej specyfice, wynikającej z trwającego ponad sto lat podziału pomiędzy państwa zaborcze Rosję i Prusy.

...Do właścicieli dworów i folwarków należała nie tylko cała ziemia folwarczna, ale i ziemia uprawiana przez chłopów na własne potrzeby, a także domy, siła pociągowa i środki produkcji...

W czasach panowania Józefa II rząd austriacki, mając na względzie własne korzyści, podjął działania zmierzające do pobudzenia rozwoju miast galicyjskich , ale trwały one zbyt krótko, aby mogły w sposób istotny poprawić ich położenie. Rychło zrezygnowano z wspierania rozwoju przemysłu i rzemiosła galicyjskiego, traktując Galicję jako rynek zbytu dla bardziej rozwiniętego przemysłu innych krajów wchodzących w skład monarchii. W tych niełatwych warunkach miasta rozwijały się jednak, będąc w II połowie XVIII wieku i na początku XIX, miejscem życia i pracy około 16 do 17% ludności Galicji.

Książka ma charakter historyczny i wspomnieniowy; jest bogato ilustrowana archiwalnymi fotografiami ze zbiorów potomków brzozdowieckiej społeczności. Autor nie tylko opracował dzieje miasteczka, zebrał wiele ciekawych i mniej znanych faktów, ale także włączył do książki relacje dawnych mieszkańców Brzozdowiec. W ten sposób połączył spojrzenie historyczne z osobistym ujęciem tematu, który wraz z upływem czasu i nieuchronnym odchodzeniem starszego pokolenia, staje się coraz bardziej odległy. Dlatego tak wartościowe są próby zatrzymania tego, co bez zanotowania i udokumentowania przepadłoby i zostało zapomniane.

Prezentowany tom jest reprintem książki Karpaty A. F. Ossendowskiego z roku 1933. Dokładnie odwzorowuje pisownię, układ graficzny i ilustracje wydania pierwszego. Jest to pierwsza reedycja tej pracy po 1933 roku.

Leksykon osobliwości krajoznawczych Podkarpacia jest zbiorem niemal 230 opowieści o zamkach i pałacach, kościołach i cerkwiach, kapliczkach i innych zabytkowych budowlach, miastach i wsiach, rezerwatach przyrody i osobliwościach natury, obiektach lub zdarzeniach dziwnych i tajemniczych, a także postaciach związanych z regionem i rzadko odwiedzanych miejscach skrywających się w jego zakamarkach. Znalazły się tu opisy wspaniałych budowli i obiektów będących dumą regionu, ale też małych, z pozoru błahych, oddających jego klimat i charakter, bogactwo przyrody oraz różnorodność dziedzictwa kulturowego. To ponad 300 fotografii i 50 map i planów.

Autorka barwnie opisuje dzieje dwu najważniejszych posiadłości rodu Potockich - Łańcuta i Antonin a pryzmat, przez który oglądamy historię tych miejsc, to myśliwska pasja i zamiłowanie do łowiectwa ich właścicieli - głównie dwóch braci Potockich - Romana, III ordynata łańcuckiego i Józefa, pana na Antoninach. Dowiadujemy się, że łowy to nie tylko styl dawnego trybu życia, ale może przede wszystkim, część dobrze prowadzonej gospodarki leśnej, która w olbrzymich dobrach łańcuckich i antonińskich miała bardzo ważne i znaczące miejsce. Większość zdjęć prezentowanych w książce pochodzi z prywatnych archiwów i kolekcji i po raz pierwszy będzie publikowana, stąd unikatowy wręcz charakter tej pozycji. Ikonografia ta stanowi niebagatelny element - to dzięki niej możemy poczuć atmosferę dawnych dni i przenieść się, jak w wehikule czasu, do epoki sprzed 100 lat.