Bieszczady w PRL-u 3 - Krzysztof Potaczała

Druga część zbioru reportaży Krzysztofa Potaczały o Bieszczadach w czasach PRL-u. Prawdziwe, w większości mało znane historie i anegdoty oparte na dokumentach i wywiadach ze świadkami tamtych czasów. Pierwsze bieszczadzkie bazy studenckie i obozowisko „hipisów” w Caryńskiem, historia pomnika gen. Świerczewskiego i historia „Chaty Socjologa”, kościół zbudowany w jedną noc i kościół remontowany dzięki uporowi jednego człowieka, kombinat drzewny i wojskowe gospodarstwa rolne, a nawet bombowa wizja towarzysza Gierka – to tematy tej bogato ilustrowanej archiwalnymi zdjęciami książki.

Autor - człowiek gór i wieloletni działacz organizacji turystycznych - ukazuje nam Bieszczady z zupełnie innej, znacznie szerszej perspektywy. Z niezwykłą pasja opisuje nie tylko piękno górskiego krajobrazu i dzikość przyrody, ale także skomplikowaną i tragiczną historię regionu, z którą splotły się losy niektórych miasteczek i wsi, w większości już nieistniejących. Podejmuje też temat pogranicza zarówno w zakresie kultury duchowej, jak i materialnej, snując opowieść o dawnych mieszkańcach gór (Łemkach i Bojkach), o zamkach, leśnych kolejkach, cennych kościołach, urokliwych cerkiewkach, nieistniejących synagogach, cudownych źródełkach i kapliczkach czy w końcu bieszczadzkich nekropoliach. Uzupełnieniem tekstu są współczesne i archiwalne fotografie oraz przedwojenne pocztówki. Książka zawiera również mapy, plany miast, rzuty architektoniczne i panoramy.

Nowe, oryginalne spojrzenie na Bieszczady ‒ jeden z najpiękniejszych i najbardziej egzotycznych zakątków Polski. Góry te – to miejsce niezwykle atrakcyjne dla turystów. Tutaj dzika przyroda naturalnie koegzystuje z wytworami pracy ludzkich rąk. To chyba ostatnie miejsce w Polsce, gdzie można zaznać prawdziwej wolności – podążyć wilczym tropem, napić się źródlanej wody z górskiego strumienia i zasmakować uroku zachodu słońca wśród traw połonin. Wyjątkowy, osobisty tekst, znakomitego krajoznawcy Stanisława Krycińskiego, został zilustrowany nastrojowymi fotografiami Bieszczadów, których już nie ma.

Publikacja ta, bogata w unikatowe fotografia, mapy i schematy jest próbą syntezy dziejów wsi Solina i jej okolic od czasów najdawniejszych, przez okres galicyjski, burzliwe lata II wojny światowej, akcję wysiedleńczą, po budowę słynnej zapory. Obszar dzisiejszego Jeziora Solińskiego to niegdyś tętniąca życiem dolina Sanu, gdzie w zgodzie z naturą i sobą żyła ludność polska i rusińska. Autor opracowania Zbigniew Kozicki, to emerytowany pracownik Zespołu Elektrowni Wodnych Solina–Myczkowce. Sam siebie określa mianem ,,pisarza amatora”. Związany z ukrytą wśród zielonych bieszczadzkich wzgórz Soliną, postanowił przekazać Czytelnikom swą wiedzę na temat tej malowniczo położonej miejscowości.

Operację, o której opowiada ten reportaż, nazwano w kręgach władzy poprawianiem granicy. W 1951 roku na życzenie Stalina Polska zrzekła się części terenów nadbużańskich, otrzymując w zamian fragment Bieszczadów. W wyniku polsko-sowieckiej umowy przymusowo przesiedlono kilkadziesiąt tysięcy ludzi – Polaków i Ukraińców związanych od pokoleń ze swoją ziemią. Pierwsi zamienili równiny na góry, drudzy – góry na bezkresne stepy. Jednych rzucono do zapadłych krytych strzechą chat, innym kazano budować lepianki. Polaków i Ukraińców połączył wspólny wysiedleńczy los.

Karpaty Wschodnie, dziś leżące głównie na terytorium Ukrainy i Rumunii, w niewielkim tylko stopniu przynależą do Polski. Jednak przez lata ich związek z polską kulturą nie budził wątpliwości. Rozsławił je Oskar Kolberg, stworzył wokół nich literacką legendę Stanisław Vincenz. Przez lata praktycznie niedostępne dla turystów z Polski, od dwóch dekad zyskują ponownie na popularności. Choć dziś sława takich miejscowości letniskowych jak Kosów Huculski czy Jaremcze jest tylko wspomnieniem, to w dwudziestoleciu międzywojennym konkurowały one śmiało z Zakopanem lub Krynicą. Pierwszy był ulubionym miejscem lwowskiej bohemy, drugi zachwycał komfortem hoteli i pensjonatów.

Album tworzy zbiór przedwojennych fotografii Karpat Wschodnich znajdujących się w granicach II Rzeczypospolitej. Wśród nich czytelnicy mogą zobaczyć charakterystyczne letnie i zimowe krajobrazy regionu: m.in. Bieszczady, Gorgany, Czarnohorę, Beskid Huculski. Autor w interesujący sposób opisuje także etnografię Karpat Wschodnich: życie codzienne Łemków, Bojków, Hucułów (stroje, zajęcia ze szczególnym uwzględnieniem pasterstwa, muzykę i taniec, zwyczaje, wyroby sztuki ludowej, architekturę drewnianą sakralną i świecką).