Armia Rezerwowa II Rzeczypospolitej. Społeczeństwo pod bronią 1918-1939 - Lech Wyszczelski

Los jeńców rosyjskich wziętych do niewoli przez Wojsko Polskie w wojnie 1919-1920 przestał być jedynie przedmiotem badań historyków i awansował do rangi problemów politycznych. Rosjanie starają się udowodnić, że winy historyczne leżą po obu stronach i tak jak Katyń obciąża ich sumienie, Polacy odpowiadają za eksterminację jeńców radzieckich w wojnie 1919-1920 roku, m.in. w tzw. obozach śmierci w Strzałowie i Tucholi.

Odrodzona w 1918 roku, po mrokach długiej niewoli, Rzeczpospolita stanęła przed bardzo wieloma wyzwaniami: musiała zintegrować ziemie znajdujące się przez ponad wiek pod obcymi zaborami, zlikwidować skutki tej niewoli oraz pokonać trudności gospodarcze będące skutkiem rozbiorów i dewastujących jej ziemie wojen. Musiała też wypracowywać model sprawowania rządów w wolnym kraju, co utrudniały różne, często ścierające się wizje jego funkcjonowania. Dodatkowo stałym zagrożeniem dla jej bezpieczeństwa narodowego była postawa obu wielkich sąsiadów: Niemiec i Rosji Radzieckiej, kwestionujących postanowienia zarówno traktatu wersalskiego, jak i traktatu ryskiego, choć uprawomocnieni przedstawiciele obydwu tych państw złożyli podpisy pod tymi dokumentami sformułowanymi w oparciu o przepisy prawa międzynarodowego.

Nieco ponad dwudziestoletni okres funkcjonowania Wojska Polskiego, w tym ponad dwa lata w systemie wojennym, przyniósł wiele pozytywnych dokonań, chociaż błędów także nie brakowało. Wojsko, z założenia apolityczne, w praktyce nie realizowało tej zasady, zwłaszcza od przewrotu majowego 1926 r., co więcej, aspirowało do ogrywania znaczącej roli politycznej w państwie. Wpływ na to mieli jego zwierzchnicy, szczególnie marszałkowie Józef Piłsudski i Edward Śmigły-Rydz. Wojsko Polskie w II Rzeczypospolitej traktowane było przez kierownictwo państwa jako gwarant międzynarodowej pozycji kraju.

Poprawione i znacznie rozszerzone wydanie monografii Ryszarda Daleckiego Armia „Karpaty” w wojnie 1939 roku, a co najważniejsze - już bez ingerencji cenzury, która odcisnęła piętno na poprzednich edycjach. Dzięki zbiorom archiwów polskich oraz zagranicznych udało się autorowi dotrzeć do nowych źródeł i dokumentów. Pozwoliło to na znaczne poszerzenie i rozwinięcie wielu zagadnień do tej pory przemilczanych, takich jak starcia oddziałów armii „Karpaty” z wojskami sowieckimi po 17 września 1939 r. i losy polskich oficerów, którzy w następstwie agresji sowieckiej zostali uwięzieni, a potem zamordowani przez NKWD, czy szczegóły obrony i okoliczności kapitulacji Lwowa.

W okresie PRL była propagandowym symbolem „przyjaźni i braterstwa broni ze Związkiem Radzieckim”. W III Rzeczypospolitej stała się tym, za co większość Polaków uważała ją od początku: jednostką sowieckich janczarów, którzy osadzili w Polsce namiestników Stalina. Armia Berlinga była zbieraniną jakich mało: tworzyli ją komunistyczni renegaci, którzy opanowali jej aparat polityczny, sowieccy oficerowie, którzy mieli dopilnować, żeby nie wymknęła się ona z ręki Stalina, ale i przedwojenni polscy wojskowi, którym marzyła się kariera legionistów Piłsudskiego. Najliczniejszą grupę stanowiły jednak żołnierskie masy –zarówno ci, którzy „nie zdążyli do Andersa” i chcieli uciec z „nieludzkiej ziemi”,  jak i wcieleni z poboru na ziemiach Rzeczypospolitej, w tym nawet oficerowie AK.

Tadeusz Kisielewski szczegółowo kreśli tło powstania armii Berlinga, ukazuje panujące w niej stosunki, prowadzi czytelnika przez krwawe pola jej bitew. Opowiada, co jej żołnierze robili w Katyniu i jak znaleźli się w pobliżu Monte Cassino, a także opisuje ostatnią szarżę polskiej kawalerii. Autor wykorzystał bogaty materiał źródłowy, często unikatowy, jak również wspomnienia byłych kościuszkowców, opublikowane tak dawno, że już niemal zapomniane. Dodatkowym walorem książki są liczne zdjęcia i dokumenty, niejednokrotnie publikowane po raz pierwszy.

W książce poruszanie są tematy:

- Kobiety w Związku Strzeleckim

- Strzelcy a wojsko

- Kontakty Związku Strzeleckiego z innymi organizacjami

- Wyszkolenie wojskowe

- Wychowanie patriotyczne i obywatelskie

W książce przestawiono szlaki bojowe tych brygad polskiej kawalerii, które we wrześniu roku 1939 weszły w skład Grupy Kawalerii Generała Andersa. Prócz Brygady Nowogródzkiej i Mazowieckiej, która zresztą dołączyła do Grupy najpóźniej, były to właściwie już tylko resztki brygad: Kresowej, Wołyńskiej i Wileńskiej. Ponadto są tu informacje o dziejach pułków wchodzących w skład Grupy i o losach dowódców brygad i pułków. Straty kadry polskiej kawalerii we wrześniu 1939 roku i potem, w trakcie wojny były ogromne. Bardzo wielu oficerów poniosło śmierć, trafiwszy do niewoli sowieckiej.

Niniejsza monografia jest bezcennym źródłem wiedzy o jednym z trzech szwoleżerskich pułków okresu międzywojennego, który w latach 1926 -1939 stacjonował w Starogardzie.

Ta książka jest hołdem dla bohaterskich żołnierzy Pułku, którzy wolność naszej Ojczyzny wyrąbywali szablami, niejednokrotnie płacąc za to swoim życiem. Lektura tej monografii przybliży Państwu historię okrytego chwałą spod Rokitny, Klekotowa, Komarowa, Świecia czy Ozorkowa 2 Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich oraz sylwetki jego dowódców, oficerów i szeregowych. W imieniu Szwadronu Kawalerii im. 2. Pułku Szwoleżerów Rokitniańskich, kontynuującego tradycje pułku -elity elit polskiej kawalerii przedwrześniowej -z pełnym przekonaniem polecam Czytelnikom to mistrzowskie opracowanie pułkowych dziejów.

Monografia obejmuje lata 1921–1926, czyli pierwszy pokojowy okres funkcjonowania Wojska Polskiego. Jest to trzecia część zaplanowanej serii omawiającej całość dziejów Wojska Polskiego w okresie międzywojennym. Napisana w oparciu o badania archiwalne i inne źródłowe oraz najnowszą literaturę przyczynkarską. Praca weryfikuje wiele wcześniejszych ustaleń historiografii i stanowi najpełniejszą prezentację opisywanego okresy dziejów polskiej armii.

Jak żyli nasi rodacy u progu niepodległości? W trzydziestu rozdziałach będących odrębnymi esejami Autor przybliża różne zagadnienia ważne w kilku pierwszych latach niepodległej Polski. Wyzwaniem było wtedy scalenie kraju w jeden sprawnie funkcjonujący organizm, a wymagało to przezwyciężenia trudności wynikających z dysproporcji między trzema dawnymi zaborami. Autor opowiada m.in. o różnych systemach prawnych, odmiennych problemach społecznych, ogromnych zniszczeniach wojennych, o trudnościach w podróżowaniu czy stanowisku mniejszości narodowych wobec Niepodległej.

Dowiadujemy się, co działo się w największych miastach - Lwowie, Wilnie Warszawie, Krakowie, Poznaniu - oraz na Śląsku.

Poznajemy warunki życia ludności, życie społeczne, nowe polskie uczelnie, organizacje kobiece, stowarzyszenia, salony literackie. Autor kreśli portrety pierwszych reprezentantów narodu w Sejmie Ustawodawczym oraz najważniejszych postaci niepodległej Polski. Odpowiada także m.in. na pytania: czy w Polsce w 1918 roku była realna rewolucja? Jak przebiegała w odradzającej się Polsce pandemia grypy hiszpanki, która na całym świecie pochłonęła miliony ofiar?

Włodzimierz Lewandowski, powstaniec wielkopolski, publicysta i historyk, to jeden z najwybitniejszych znawców dziejów powstania wielkopolskiego. Jak sam pisze, na ten fragment historii należy spoglądać szerzej i, zamiast o powstaniu wielkopolskim, należy pisać o udziale Wielkopolski w odbudowie Rzeczypospolitej w latach 1918 i 1919. Jego praca jest pierwszą próbą syntetycznego ujęcia udziału Wielkopolski w tym procesie.

Książka jest próbą rekonstrukcji okresu sprzed wyborów 1919 roku w oparciu o 5 tygodników. Dzięki porównaniu tak różnych punktów widzenia, jak i ukazaniu w relacji bezpośredniej sposobu myślenia ludzi żyjących w tamtych czasach, możemy w sposób pełniejszy spróbować zrozumieć sytuację polityczną i społeczną tamtego okresu. To zestawienie ujawnia pewne fakty, które zwykle umykają w analizie ogólnej problemu.