Antiochia 1098. Cud pierwszej krucjaty - Marcin Pielesz

W 1202 roku zebrani w Wenecji chrześcijanie mieli po raz kolejny podjąć próbę wyzwolenia Ziemi Świętej. Kampania została przemyślana i przygotowana w najdrobniejszych szczegółach. W weneckich stoczniach, za sowitą opłatą, powstała flota, która miała pomóc w zdobyciu Egiptu stanowiącego swoiste wrota do Ziemi Świętej. Plan wydawał się doskonały. W Wenecji stawiło się jednak zbyt mało ludzi. W zamian za odroczenie płatności Wenecjanie wymusili na krzyżowcach atak na Zarę. Wyprawa, której głównym celem było odzyskanie Ziemi Świętej, stopniowo przekształcała się w kampanię przeciwko braciom w wierze. Brak poczucia jedności, które towarzyszyło pierwszym krucjatom, okazał się brzemienny w skutkach. Do głosu doszły osobiste interesy, które okazały się ważniejsze niż wierność krucjatowym ideałom. Kierowani przez przebiegłego weneckiego dożę krzyżowcy przystali na prośbę Aleksego IV Angelosa, syna obalonego cesarza Bizancjum, Izaaka II Angelosa, i postanowili pomóc mu w odzyskaniu tronu, widząc w tym możliwość podporządkowania papiestwu Kościoła bizantyjskiego i okazję do wzbogacenia się. Uderzyli na Konstantynopol, plądrując i niszcząc jedno z najpotężniejszych miast średniowiecznej Europy.

Oksfordzki historyk Peter Frankopan przedstawia nowe spojrzenie na przyczyny pierwszej krucjaty, która zapoczątkowała świętą wojnę.

W 1096 roku kwiat rycerstwa europejskiego ruszył wyzwalać Jerozolimę z rąk muzułmanów. Bezpośrednią przyczyną pierwszej krucjaty miało być przemówienie papieża Urbana II wygłoszone w Clermont. Co sprawiło, że zaczął nawoływać do świętej wojny, obiecując w zamian odpuszczenie grzechów? Peter Frankopan poszukuje odpowiedzi na te pytania nie tam, gdzie jego poprzednicy, ale w stolicy cesarstwa wschodniego, w Konstantynopolu. Przejrzyście przedstawia splot interesów politycznych cesarstwa i papiestwa, który doprowadził do świętej wojny.

Wojownik i polityk, zwycięzca spod Hattin i zdobywca Jerozolimy, postrach krzyżowców i bohater muzułmanów – tak powszechnie kojarzy się imię Saladyna. Tymczasem sułtan – postać niezwykle barwna i fascynująca – wyrasta dalece poza ten stereotyp. Dla samych muzułmanów, przy wszystkich zasługach i osiągnięciach, pozostaje bohaterem, choć nie bez skazy. 

Studium Bruno Dumézila Chrześcijańskie korzenie Europy obejmuje całą Europę Zachodnią na przestrzeni trzech stuleci. Na podstawie obszernego materiału źródłowego autor stara się odpowiedzieć na pytanie, jak to się stało, że w VIII wieku w Europie istniała w istocie jedna religia – chrześcijaństwo – podczas gdy w chwili upadku cesarstwa rzymskiego (V wiek) chrześcijanie stanowili mniejszość. Autor polemizuje z tezą, że chrześcijaństwo zostało narzucone siłą: drobiazgowa analiza źródeł i mentalności tamtej epoki pozwala mu wypracować nowe ujęcie koncepcji wolności religijnej w czasach, kiedy przekonywanie i przymuszanie wcale nie musiały być przeciwstawnymi sposobami szerzenia chrześcijaństwa.

Relacje między zachodnią a islamską cywilizacją budzą obecnie zrozumiałe zainteresowanie. Dotyczy to również przeszłości, szczególnie okresu średniowiecza, kiedy dochodziło do pier- wszych spotkań, gdy kształtowały się schematy zachowań i przesądy istniejące do dziś. Literatura przedmiotu jest niezwykle bogata. Wydaje się jednak, że większość prac ujmuje ten temat nieco jednostronnie. Przeważają zdecydowanie opracowania, które ukazują polityczną historię chrześcijańsko-islamskiego konfliktu w epoce podbojów, rekonkwisty i krucjat. Nieco mniejszą wagę przywiązuje się do wzajemnego współżycia, wymiany kulturowej, dziedzictwa arabskiej nauki, percepcji islamu w Europie, ideologii krucjat i wysiłków misyjnych.

Nowatorskie spojrzenie na Konstantynopol w okresie wczesnobizantyńskim

Autorzy w barwny i intrygujący sposób przedstawiają dzieje Konstantynopola - Nowego Rzymu - od IV do pocz. VII wieku. Wykorzystując własne badania i najnowsze ustalenia archeologów i historyków, rzetelnie prezentują najważniejsze wydarzenia polityczne, zagadnienia społeczne, obyczajowe, ustrojowe, gospodarcze, topograficzne, kulturowe i religijne, związane z miastem i jego mieszkańcami. Opisują m.in. strukturę społeczną Nowego Rzymu, system władzy, życie dworskie, znaczenie Kościoła, działania i charakterystykę fakcji cyrkowych, problemy aprowizacyjne oraz wpływ klimatu na losy miasta. Ukazują także liczne rozrywki, w tym popularne wyścigi rydwanów w hipodromie, oraz najważniejsze dzieła architektury ówczesnego Konstantynopola. Na szczególną uwagę zasługuje część poświęcona kuchni bizantyńskiej.

Książka została wzbogacona kolorowymi ilustracjami, pokazującymi opisane miejsca i budowle we współczesnym Stambule.

Pierre Dubois (Petro de Bosco) był francuskim prawnikiem żyjącym na przełomie XIII i XIV w. Jego nazwisko łączone jest zazwyczaj z historią krucjat i prawa międzynarodowego. To przede wszystkim tym zagadnieniom poświęcony jest najbardziej znany spośród jego traktatów, O odzyskaniu Ziemi Świętej (De recuperatione Terrae Sanctae). Przedstawiony został w nim plan działań zmierzających do ponownego podbicia przez chrześcijan terenów utraconych na Wschodzie w drugiej połowie XIII w. Zawiera on również wskazówki dotyczące utworzenia w Europie swego rodzaju organizacji międzynarodowej, której głównym zadaniem byłoby utrzymanie pokoju między chrześcijanami. Na obie te kwestie Dubois spojrzał przez pryzmat interesów królestwa Francji i jego ówczesnego władcy, Filipa IV Pięknego (1285–1312). Takie ujęcie dominuje w całej twórczości tego autora, uważanego za jednego z najważniejszych propagatorów idei prymatu monarchii francuskiej w chrześcijańskim świecie na początku XIV w.

W roku 1212, według niemieckich kronikarzy z XIII wieku, miała miejsce krucjata dziecięca. Nie była to żadna wyprawa wojenna ciężkozbrojnych rycerzy, ale wyprawa‑pielgrzymka dzieci, która wyszła z Francji, Nadrenii i Niderlandów. Czy to była wyprawa dzieci, czy tylko biedoty, zdziesiątkowana w czasie wędrówki przez głód i choroby, dokładnie nie wiadomo. Według różnych kronik miała ona dwóch przywódców, obu powołanych przez samego Jezusa: młodego pasterza Stephena z Glois w Vendôme i studenta szkoły katedralnej w Kolonii, Nikolausa. Ilu było uczestników, czy sto tysięcy, jak piszą niektórzy mnisi, czy tylko kilka tysięcy Jest pewne, że duże grupy nieszczęśników szły do Genui i Wenecji pomiędzy majem a sierpniem 1212 roku. Istnieją świadectwa z Trewiru, Spiry i Schäftlarn nad Izarą, a także z Piacenzy i innych miejscowości, gdzie dokładnie zapisano, kiedy wyprawa tamtędy przechodziła. Nieliczni, którzy dotarli do portów, zostali wciągnięci na statki przez podejrzanych kupców i skończyli na targach niewolników w Algierii.

A to jest opowieść. Jednak opowieść oparta na przekazach, które znajdują się w starych manuskryptach przechowywanych w klasztorach i opactwach.

Brawurowa opowieść pełna intryg, zwrotów akcji i  niezwykłych postaci. Wyjątkowo aktualna historia starcia dwóch diametralnie różnych ale i podobnych cywilizacji – starcia, które trwa aż do dzisiaj: chrześcijaństwa i  islamu.

W 1498 roku Vasco da Gama wyrusza w najdłuższą i jedną z najważniejszych w historii wyprawę morską, której celem jest odnalezienie niezależnej od arabskich pośredników drogi do naturalnych bogactw Indii. Jednak krwistoczerwony znak krzyża na żaglach okrętów nie pozostawia wątpliwości, że cele wyprawy nie są czysto handlowe. Nigel Cliff w pasjonujący sposób pokazuje, że podróż da Gamy to w istocie zuchwała próba przełamania wielowiekowej dominacji muzułmańskiej  na Wschodzie i zdobycia tych terenów dla Europy, również dla jej kultury i religii. W czasie  tej ostatniej krucjaty, podczas której wrogami da Gamy okażą się też dziesiątkujące załogę choroby i sztormy, rozstrzygnie się los trzech kontynentów.