Książki historyczne

Na temat życia i działalności Jana Michała Witorta (1853-1903) napisano już stosunkowo dużo. Szczególnie sporo prac powstało na temat jego badań antropologicznych i etnograficznych. Ciągle jednak można powiedzieć, że jego sylwetka i działania pozostają mało znane. Wyraźnie daje się odczuć brak opracowań na temat jego aktywności polityczno-społecznej. Problematyka publikacji Witorta nie występuje w takich dziedzinach jak: rusyfikacja Litwy i Żmudzi, działalność spiskowa, zsyłka, a nawet szerzej - w zakresie programu przetrwania narodu polskiego.

Opowieści dotyczące odleglejszej części Ukrainy: ziem leżących nad potężnym Dnieprem, na Dzikich Polach znanych nam z Trylogii Henryka Sienkiewicza, nad pięknym i niezwykle malowniczym Dniestrem, za granicznym niegdyś Zbruczem, na Krymie. Są tu historie o miejscach i ludziach zamieszkujących lesistą Czarnohorę oraz dzikie Gorgany. Obok legend kresowych stanic, przesyconych dymami unoszącymi się na Dzikich Polach, szczękiem broni, dźwiękiem cerkiewnych dzwonów, tętentem końskich kopyt, autorka przedstawia świat rzeczywisty, obecny wizerunek kraju, który większość Polaków zna tylko z opisów literackich.

Pamiętnik szeregowego uczestnika powstania styczniowego zesłanego na Syberię. Droga jego tułaczej wędrówki, w której towarzyszyła mu dobrowolnie żona, wiodła od guberni jenisejskiej, przez gubernię irkucką, wieś Zamiatina koło Krasnojarska i Irkuck, gubernię penzeńską i Czembar, Czerniawce nad Wołgą, po kolejnej amnestii Smoleńsk, aż po powrót do Królestwa Polskiego i następnie w strony rodzinne. Pamiętnik nie jest – jak pisze Autorka opracowania – syntezą losów zesłańca, ale przedstawieniem zwyczajnego życia wpisanego w ten niezawiniony los, z którym przyszło mu się zmierzyć. Rękopis uznany za zaginiony, przechowywany w zbiorach wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został po z górą stu latach opublikowany w tym tomie jako swego rodzaju „kronika codzienności zesłania”.

Region Morza Bałtyckiego gdzie krzyżował się wpływy różnych ludów - Germanów Ugrofinów Słowian i Bałtów odegrał ważną rolkę w dziejach Europy. W książce będącej syntezą dziejów krajów i narodów Morza Bałtyckiego od pierwszych wspólnot plemiennych do czasów współczesnych autor przedstawia najważniejsze przemiany polityczne społeczne i gospodarcze w regionie. Opisuje rodzenie się wspólnot narodowych powstanie państw ich rozkwit i upadek podboje wikingów i krucjaty rycerzy niemieckich kolonizujących wschodnie wybrzeża Bałtyku rozwój metropolii handlowych i ekspansję Hanzy okresy prosperity i spadku znaczenia. Książka jest fascynującą opowieścią o morzu śródziemnym Europy Północnej i panoramą losów narodów zamieszkujących jego wybrzeża przedstawioną z rozmachem i wnikliwością.

Wspomnienia S. Romera obejmują okres wygnania, kiedy towarzyszył ojcu w Woroneżu, przymusowego pobytu w guberni Kurlandzkiej i kilku miesięcy po tymczasowym powrocie do Wilna. W sumie jest to obraz kilku lat życia młodego człowieka rzuconego w obce środowisko, pozbawionego możliwości kształcenia uniwersyteckiego i wciągania się do pracy na użytek społeczny.

Tom studiów poświęcony został zagadnieniom szlachty i ziemiaństwa na pograniczach kulturowych dawnej Rzeczypospolitej od XVI do pocz. XX wieku. Pod względem chronologicznym dzieli się na dwie części. Pierwsza obejmuje zagadnienia dotyczące szlachty w okresie formowania się i rozkwitu Rzeczypospolitej aż po jej upadek. Druga - poświęcona jest problematyce czasów porozbiorowych i realiów życia szlachty i ziemiaństwa w granicach obcych monarchii: Rosji, Austro-Węgier i Prus. Wspólnym mianownikiem jest pogranicze kulturowe dawnej Rzeczypospolitej, toteż uwaga autorów koncentruje się na Litwie, Białorusi, Podlasiu, Prusach Królewskich, Galicji. Różnorodna jest natomiast problematyka podejmowanych tematów. Autorzy z ośrodków naukowych w Polsce, Litwie i Białorusi analizują rolę polityczną szlachty i ziemiaństwa, migracje szlacheckie, rozwój indywidualnych karier, wewnętrzną strukturę społeczną, stosunek do polityki państw zaborczych, postawy wobec nowych wyzwań społecznych i gospodarczych oraz przemian narodowościowych.

W prezentowanej książce ukazano strukturę majątkową szlachty powiatu ksiąskiego w okresie panowania dwóch ostatnich Jagiellonów. Badania pokazały, że w tym czasie doszło do ogromnych, wręcz rewolucyjnych przemian w obrębie stanu szlacheckiego. Największe zmiany objęły własność zagrodową (tj. szlachtę nie posiadającą kmieci), która w powiecie ksiąskim w stosunkowo niedługim czasie niemal zupełnie zanikła. Głównym beneficjentem opisywanych głębokich przeobrażeń społecznych była średnia szlachta. W rozprawie podjęto próbę podsumowania i usystematyzowania dotychczasowych badań nad strukturami społeczno?majątkowymi szlachty w okresie późnego średniowiecza i w czasach nowożytnych oraz zaproponowano nowe metody badawcze.

Niniejsza publikacja, zawierająca edycję stu jedenastu testamentów szlachty Prus Królewskich z XVII wieku, stanowi przyczynek do dalszych badań nad nowożytnym społeczeństwem Rzeczypospolitej. Jest kolejną z prac prezentujących zbiór dokumentów testamentowych w układzie określonym kryteriami: grupa społeczna — terytorium — czas — źródła. Jest to jednak pierwsze tego typu wydawnictwo, które obejmuje pomijaną do tej pory szlachtę prowincji ściśle związanej z Koroną od II połowy XV wieku. Wypełnia więc częściowo lukę w badaniach nad stanem szlacheckim Prus Królewskich, dostarczając uczonym „surowy” materiał do dalszego wykorzystania w badaniach nad społeczeństwem XVII wieku i jego kulturą materialną.