I wojna światowa

Encyklopedia Powstania Wielkopolskiego 1918-1919 powstawała długo – praca nad nią trwała prawie pięć lat. Co to była za praca! Tysiące ludzi, zdarzeń, zdjęć, map, pamiątek, ciekawostek, opowieści, do których trzeba było dotrzeć, które wymagały sprawdzenia, także w archiwach Europy – dotąd rozproszone – znalazły się w jednej księdze, 500-stronicowym tomie. Niniejszy wszechstronny zbiór wiedzy o powstaniu wielkopolskim stanowi efekt żmudnej pracy kilkudziesięciu ludzi, którzy pokazują panoramę tamtych czasów – nie tylko historię działań militarnych, ale także ich tło – międzynarodowe, społeczne, ekonomiczne, a nawet kulturalne i obyczajowe. Cieszymy się, jako Wielkopolanie, że nareszcie mamy tę encyklopedię. Cieszymy się, że mogliśmy wspierać prace nad nią i jej wydanie. I cieszymy się, że wśród nas nie brakuje ludzi, którzy wiele zrobią, aby pamięć o naszych Powstańcach i ich czynach przetrwała i trwała. Dziękujemy.

Książka generała Josepha Rotha, bohaterskiego dowódcy XIV Korpusu w bitwie pod Limanową-Łapanowem jest relacją z pierwszej ręki, poświęconą jednej z bardziej znanych bitew na południowym odcinku frontu wschodniego. Dzięki ofiarności legionistów Józefa Piłsudskiego, huzarów pułkownika Othmara Muhra czy Tyrolczyków z XIV Korpusu stała się symbolem zarówno dla Polaków, jak i Węgrów oraz Austriaków. Także inne narody monarchii naddunajskiej miały swój udział w tym zwycięstwie. Na wzgórzach pod Rajbrotem krwawiły również niemieckie pułki rezerwowe, które przeszły prawdziwy chrzest bojowy. Dla wielu zaś żołnierzy wszystkich trzech armii zaborczych było to ostatnie starcie, o czym świadczą liczne cmentarze wojenne rozsiane po wzgórzach Beskidu Wyspowego.

Ramy czasowe prezentowanego pamiętnika obejmują okres od 1 sierpnia 1914 r. do 20 października 1918 r. Od początku swego udziału w kampanii legionowej W. Wilczyński sporządzał notatki, w których znalazły się relacje ze wszystkich wydarzeń, których był świadkiem. Ale nie mnie istotne pozostają tu wrażenia i refleksje młodego legionisty na temat trudnej, wojennej codzienności. Wielogodzinne marsze, niewygody, często głód i wszechobecne insekty to pierwsze doświadczenia, z jakimi się zetknął, a którego zapał i patriotyczne uniesienie nie raz zostały z tych powodów wystawione na ciężką próbę.

Pani Walak opierając się na bogatym materiale źródłowym - często nieznanym szerszym kręgom historyków - kompetentnie przedstawiła i oceniła dzieje III Brygady Legionów Polskich (1915-1917) na tle zmieniających się uwarunkowań politycznych w Europie, w tym w Austro-Węgrzech, Niemczech i Rosji. Stąd recenzowana praca stanowiąca zamkniętą monografię tej Brygady - bezsprzecznie należy do tych prac historycznych, w których materiały archiwalne są podstawą konsekwentnych dociekań historycznych.