Kresy w polskich pamiętnikach i listach (1795-1918). Tom 9. Obraz polskiego ziemiaństwa na Wołyniu, Podolu i Ukrainie na przełomie XVIII i XIX wieku

Książka zawiera referaty wygłoszone podczas sesji naukowej o tym samym tytule zorganizowanej w czerwcu 2018 r. w Muzeum Regionalnym w Siedlcach. Zamieszczono w niej również bogaty materiał ilustracyjny zawierający archiwalne fotografie majątków i ziemian regionu oraz materiał dokumentujący obrady sesji i wycieczkę posesyjną po istniejących obiektach dworskich i pałacowych wschodniej Polski.

Rycerstwo, szlachta, ziemianie… Mieli zniknąć. Przetrwać w pamięci jedynie jako oderwani od życia miłośnicy bali, polowań i „kuchni szlacheckiej”. Autorka tejże książki zatytułowanej Rycerze wielkiej sprawy. Szkice ziemiańskie udowadnia, że to mit. W ponad dwudziestu odsłonach ukazuje portrety wychowanków polskich dworów i dworków, z których wielu poznała osobiście. Przedstawicieli prawdziwej elity tworzącej Rzeczpospolitą przez całe stulecia. Wbrew pozorom ich historia nie urywa się, lecz trwa nadal.

Dziennik Janiny Konarskiej to kolejna w tym roku, po bestsellerowej Amerykańskiej księżnej Virgilii Sapiehy, książka z serii „Świadectwa. XX wiek”, przedstawiająca ziemiański świat pierwszej połowy XX wieku z kobiecej perspektywy.

Burzliwa epoka przełomu na tle prywatnego życia Janiny z Fuldów Konarskiej. Jej dziennik ukazuje rzeczywistość ostatnich lat XX wieku w Królestwie Polskim z perspektywy młodej panny z Radomia, i lata pierwszej wojny, widziane już oczami mężatki 0 z majątku Kluczewsko koło Włoszczowy.

W realia salonu i dworu wkrada się świat zewnętrzny, przynoszący wielkie przemiany polityczne i społeczne: rewolucję 1905 roku, wybuch wojny, przetaczanie się przez ziemie polskie kolejnych frontów, formowanie się niepodległości. Notowane na bieżąco wrażenia autorki pozwalają poczuć codzienność tej niezwykłej epoki, a także poznać z bliska ją samą – trochę rozpuszczoną jedynaczkę z dobrego domu, trochę „piękny przykład kobiety polskiej”. A przy tym – rezolutną komentatorkę rozgrywających się na jej oczach wydarzeń.

Tom studiów poświęcony został zagadnieniom szlachty i ziemiaństwa na pograniczach kulturowych dawnej Rzeczypospolitej od XVI do pocz. XX wieku. Pod względem chronologicznym dzieli się na dwie części. Pierwsza obejmuje zagadnienia dotyczące szlachty w okresie formowania się i rozkwitu Rzeczypospolitej aż po jej upadek. Druga - poświęcona jest problematyce czasów porozbiorowych i realiów życia szlachty i ziemiaństwa w granicach obcych monarchii: Rosji, Austro-Węgier i Prus. Wspólnym mianownikiem jest pogranicze kulturowe dawnej Rzeczypospolitej, toteż uwaga autorów koncentruje się na Litwie, Białorusi, Podlasiu, Prusach Królewskich, Galicji. Różnorodna jest natomiast problematyka podejmowanych tematów. Autorzy z ośrodków naukowych w Polsce, Litwie i Białorusi analizują rolę polityczną szlachty i ziemiaństwa, migracje szlacheckie, rozwój indywidualnych karier, wewnętrzną strukturę społeczną, stosunek do polityki państw zaborczych, postawy wobec nowych wyzwań społecznych i gospodarczych oraz przemian narodowościowych.

Pamiętnik szeregowego uczestnika powstania styczniowego zesłanego na Syberię. Droga jego tułaczej wędrówki, w której towarzyszyła mu dobrowolnie żona, wiodła od guberni jenisejskiej, przez gubernię irkucką, wieś Zamiatina koło Krasnojarska i Irkuck, gubernię penzeńską i Czembar, Czerniawce nad Wołgą, po kolejnej amnestii Smoleńsk, aż po powrót do Królestwa Polskiego i następnie w strony rodzinne. Pamiętnik nie jest – jak pisze Autorka opracowania – syntezą losów zesłańca, ale przedstawieniem zwyczajnego życia wpisanego w ten niezawiniony los, z którym przyszło mu się zmierzyć. Rękopis uznany za zaginiony, przechowywany w zbiorach wileńskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk, został po z górą stu latach opublikowany w tym tomie jako swego rodzaju „kronika codzienności zesłania”.

"Polskie dziewiętnastowieczne pamiętniki i listy z Ziem Zabranych - rola i miejsce w badaniach historycznych, to czteroczęściowa książka stanowiąca podsumowanie poważnego projektu badawczego realizowanego w ramach grantu uzyskanego w Narodowym Programie Rozwoju Humanistyki (...). Praca zawiera studia autorstwa ponad czterdziestu autorów z Polski i z zagranicy - przede wszystkim z Ukrainy, Litwy i Białorusi oraz z Rosji. Stanowi ona swoiste kompendium wiedzy na temat źródeł wspomnieniowych, memorabiliów i epistolografii, dla których centrum proweniencji stanowiły obszary wschodnie dawnej Rzeczypospolitej. Od strony problematyki źródła te dotyczą jednak znacznie rozleglejszego obszaru, bowiem obejmują w gruncie rzeczy przestrzeń całego Cesarstwa Rosyjskiego, w tym przede wszystkim Syberię, a także - w mniejszym stopniu - kwestie emigracji z tych terenów z obszaru zachodniej Rosji do austriackiej Galicji i - zwłaszcza - na zachód Europy. Reasumując recenzowana książka jest przekonywającym dowodem na żywotność źródeł z zakresu memuarystyki i epistolografii i świadczy o ich fundamentalnym znaczeniu dla badań historycznych".

Autorka maluje barwny obraz rzeczywistości bezpowrotnie minionej - spuściznę materialną ziemiaństwa i, co ważniejsze, duchową, której ślady przetrwały w świadomości narodu do dzisiaj. Opowiada o rabunku przez Niemców i Sowietów bezcennych dzieł sztuki i o ludziach walczących o ich odzyskanie po II wojnie światowej. W drugiej części książki, utrzymanej w tonie gawędy, autorka opisuje historie wybranych rodzin