Poznań pod panowaniem pruskim - Moritz Jaffe

W ciągu dwudziestu wieków Poznań odgrywał doniosłą, aczkolwiek w różnych okresach zmieniającą się, rolę historyczną. Był jedną ze stolic pierwszego państwa polskiego. W polskiej tradycji z Poznaniem – i z Gnieznem – łączą się świetne początki Polski Piastów. Ponadto Poznań pozostawał niezmiennie stolicą dzielnicy wielkopolskiej, jednej z największych i najważniejszych w kraju i był czynny życiu politycznym, gospodarczym i kulturalnym.

Miłośnik Poznania i znawca jego historii w I dekadzie XX w. opisuje miasto, jakiego dziś już nie ma, wymieniając też często zabytki, które nie dotrwały do jego czasów. Stosowane przez siebie pojęcie "pomnika dziejowego" rozszerza na instytucje i stowarzyszenia artystyczne, naukowe i oświatowe.

Jednocześnie spojrzenie pruskiego urzędnika pozwala poznać stosunek tej władzy do polskich mieszkańców miasta i bardziej docenić rodzące się w tak trudnych warunkach dokonania Polaków z Poznańskiego, którym zaledwie kilka lat później udało się zmienić ten wydawałoby się niezniszczalny porządek.

Potrzeba przypomnienia dziejów Wielkopolski pod zaborem pruskim, w tym wieloletnich dyskusji i zmagań, które miały na celu odzyskanie suwerenności, zwieńczonych powstaniem wielkopolskim, legła u podstaw opracowania założeń trzyletniego projektu o nazwie Poznański sposób na niepodległość. Jego realizatorem było Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, które promuje interdyscyplinarne podejście w badaniach i prezentacji ich wyników. Publikacja jest zbiorem artykułów, które w syntetyczny sposób przedstawiają wyniki badań specjalistów reprezentujących różne dyscypliny i podejścia badawcze, pochodzących z kilku ośrodków akademickich. W sześciu blokach tematycznych ukazano przemiany ustrojowe, dążenia do niepodległości i postawy wobec powstań narodowych, stanowisko Żydów oraz niemieckich nacjonalistów, a także losy poznańskich Bambrów. Analizie poddano zarówno zagadnienia języka, organizacji wielkich manifestacji patriotycznych, religijności, zdrowotności, struktury rodzin, jak i przemian gospodarczych czy planowania parków dworskich i miejskich. Zwrócono też uwagę na wzrastającą rolę inteligencji, której przedstawiciele, stając na czele wielu przedsięwzięć, aktywnie uczestniczyli w propagowaniu polskiej kultury w zakresie teatru i czytelnictwa. Ukazano w końcu proces zrzucania zaborczego jarzma oraz formy upamiętniania powstania wielkopolskiego i dzisiejsze ślady granic międzyzaborowych.

Książka ukazuje tak uniwersalne mechanizmy władzy, jak i kształtowanie się polskiej kultury politycznej na początku XX wieku. Książka w sposób przystępny, napisany żywym językiem, w oparciu o gruntowne badania naukowe (w tym archiwalne) przedstawia ewolucję stosunków cesarza Niemiec i króla Prus Wilhelma II (1859-1941) tak do liczącej 10% populacji Prus polskiej grupy narodowej, jak i do międzynarodowych aspektów kwestii polskiej, w tym rewolucji lat 1905-07 w Królestwie Polskim czy autonomii w Galicji.