Gdańsk 1930-1945. Koniec pewnego Wolnego Miasta - Schenk Dieter

Opowieść o życiu miasta 1918-1939 ukazuje nadmotławski gród w bardzo ważnym dla niego momencie historycznym. W 1920 roku, z woli zwycięskich mocarstw i pod protektoratem Ligi Narodów, powstało Wolne Miasto Gdańsk. Jego mieszkańcy byli obywatelami miasta-państwa, mającego swój sejm, senat, herb, flagę, hymn i walutę. Mówili o sobie – Danziger, co oznaczało, że są stąd i nie wyobrażają sobie, by mogło być inaczej. Książka w ciekawy i niebanalny sposób przybliża Czytelnikowi historię miasta, jego kulturę, gospodarkę i życie codzienne.

Książka jest opowieścią o historii Gdyni, o jej mieszkańcach i ludziach przybyłych tu z daleka oraz o ich trudnym, pionierskim życiu. Kolejne rozdziały prezentują różne dziedziny życia miasta – jego ustrój, architekturę, gospodarkę i kulturę. Czytelnik ma szansę dowiedzieć się, czym charakteryzował się fenomen gdynianina, dlaczego Gdynia była nazywana „miastem śpiewającym”, kiedy w Gdyni pojawił się pierwszy samochód, czy faktycznie Stefan Żeromski napisał tu „Wiatr od morza” i czy gdyńska autodorożka to współczesna taksówka.

Świetnie opowiedziana historia zuchwałych kradzieży największych arcydzieł sztuki, którą czyta się jak wciągającą powieść przygodową! 

„Grabież Europy” szczegółowo przedstawia losy najsłynniejszych dzieł sztuki zrabowanych przez Niemców w czasie drugiej wojny światowej, a także ich poszukiwanie na terenie Rzeszy przez pięćdziesiąt lat po zakończeniu wojny. 

Z wiślanej delty. Tczew, Gdańsk, Żuławy, Malbork to publikacja, która przenosi czytelnika do II połowy XIX wieku. świata, w którym sąsiadują ze sobą nowoczesne gdańskie kamienice i prototyp dorożki - taradajki, a w tle widzimy bogactwo regionalne Żuław, z wysuwającą się na plan pierwszy wyjątkową siecią kanałów. Wszystko zaś okraszone filozoficznymi dygresjami, z których wiele zachowało aktualność do dziś. Jak stwierdza znany gedanista, Andrzej Januszajtis, "lektura tej książki jest jak przyjemny spacer z mądrym przewodnikiem, odsłaniającym naszym oczom pełnię piękna naszych stron".

Jest to książka o tym, w jaki sposób dzieła sztuki czy – szerzej – wytwory kultury wizualnej brały udział w walce ideowej, ideologicznej, a nawet wprost politycznej w Wolnym Mieście Gdańsku. Z jednej strony walkę tę prowadzono na froncie polsko-niemieckiego sporu o narodową tożsamość, a w konsekwencji państwową przynależność Gdańska, z drugiej – na froncie wewnątrzniemieckiego sporu tradycjonalistów z modernistami.

Autora interesują w tym kontekście nie tylko obrazy malarskie czy graficzne, rzeźba i architektura, ale także pocztówki i znaczki pocztowe, banknoty, numizmaty, odznaki, druki urzędowe, plakaty, fotografie prasowe, ilustracje w książkach i czasopismach, wreszcie – co w Gdańsku szczególnie ważne – konserwacja i restauracja zabytków. Przypatruje się również tym dziedzinom, które nie wytwarzają wizualnych przedmiotów, ale konstruują ich interpretacje, a więc: historiografii, krytyce, popularyzacji. Całość poprzedza obszerny prolog, który ukazuje prehistorię gdańskiej walki obrazów – od przejęcia miasta przez państwo pruskie w końcu XVIII wieku aż po powstanie Wolnego Miasta Gdańska.

Jacek Friedrich – historyk sztuki, nauczyciel akademicki, popularyzator wiedzy. Absolwent Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1990 roku pracuje w Zakładzie (obecnie Instytucie) Historii Sztuki Uniwersytetu Gdańskiego. Od 2013 roku kieruje Muzeum Miasta Gdyni. Autor licznych tekstów naukowych i popularnonaukowych, w tym kilku książek, m.in: Gdańskie zabytki architektury do końca XVIII wieku (1995, 1997), Odbudowa Głównego Miasta w Gdańsku w latach 1945–1960 (2015), a także przewodnika dla dzieci Gdańsk dla młodych podróżników (2005). Odznaczony Srebrnym Krzyżem Zasługi za ratowanie zabytków podczas pożaru w kościele św. Katarzyny w Gdańsku.

Książka ukazuje złożony proces odbudowy gdańskiego Głównego Miasta po drugiej wojnie światowej, uwikłany w ówczesne realia polityczne, ideowe i kulturalne. Autor przekonuje, że odbudowane po wojnie zabytkowe centrum Gdańska to miasto równocześnie stare i nowe. Z jednej strony zachowano bowiem szereg monumentalnych zabytków, odtworzono główne ciągi uliczne i charakterystyczne widoki, z drugiej jednak radykalnie przekształcono strukturę miejską, dostosowując ją do wymogów nowoczesnej urbanistyki i tworząc na obszarze historycznego śródmieścia socjalistyczne osiedle robotnicze. Główny nacisk został więc położony na zabudowę mieszkaniową, stanowiącą większość tkanki tego nowego-starego organizmu miejskiego. Książka oparta jest na różnorodnej bazie źródłowej, wykorzystującej archiwalia, publikacje prasowe, publikowane i niepublikowane fotografie, wspomnienia uczestników odbudowy. Niezastąpionym źródłem wiedzy o odbudowie Gdańska jest wreszcie dla autora sam odbudowany Gdańsk.